کتاب برگ هایی از تاریخ اجتماعی اصفهان معاصر توسط یکی از اعضای انجمن تاریخ محلی منتشر شد
کتاب «برگ هایی از تاریخ اجتماعی اصفهان معاصر » نوشته دکتر عبدالمهدی رجائی از چاپخانه به در آمد. انتشار این کتاب می تواند بخش هایی از تاریخ مغفول و پنهان این شهر را به عرصه کاغذ آورد. رویکرد این کتاب به موضوعات اجتماعی در یک صد ساله اخیر است. موضوعاتی که شاید در نگاه اول کمی عجیب به نظر برسند: حمام ها، فاضلاب شهری، دوچرخه، بیمارستان ها و...
با نگاهی به فهرست مطالب می توان به محتویات کتاب پی برد
مقدمه : اهمیت توجه به تاریخ اجتماعی.
فصل 1 : روز شمار تحولات عمران و مدیریت شهری اصفهان.
فصل 2 : شکل‌گیری و روند مدیریت نوین شهری اصفهان .
فصل 3 : سرگذشت پنج بنای تاریخی در دوران معاصر
میدان نقش جهان
عمارت هشت بهشت.
کاروانسرای مدرسه چهارباغ (هتل عباسی)
بازارچه بلند (بازار هنر)
عمارت چهلستون
فصل 4 : ماجرای شهرداری اصفهان و حمام‌های شهر
فصل 5 : تاریخ اجتماعی آب و فاضلاب اصفهان.
فصل6 : شکل‌گیری و چالش‌های عدلیه اصفهان..
فصل 7 : تاریخ بیمارستان‌های جدید اصفهان .
فصل 8 : مدارس نوین در اصفهان.
فصل9 : تاریخ دانشگاه اصفهان
فصل 10 : مروری بر قرائت خانه‌های اصفهان .
فصل 11 : پل‌های اصفهان در عصر ماشین .
فصل 12 : ورود دوچرخه و موتورسیکلت در ترافیک شهر .
فصل 13 : اخگر و اصفهان؛ روزنامه‌های مدرن شهر کهنه .
فصل14 : کشف حجاب و نهضت آزادی زن در اصفهان در بوته نقد
فصل 15 : اصفهان در سال‌های جنبش ملی شدن نفت...
فصل16 : روایتی از کودتای 28 مرداد در اصفهان از زبان فاتحان.
فصل 17 : تصویری از اصفهان در سال 1315 (متن سند)..
فصل 18 : تصویری از اصفهان در سال 1329 (گزارش روزنامه)..
قسمتی از مقدمه کتاب
« بی‌گمان همة ما تاکنون چند فیلم مستند تاریخی درباره شخصیت‌ها و حوادث یک یا دو قرن پیش اروپا یا آمریکا دیده‌ایم. زندگی فلان شخصیت یا نویسنده اروپایی، فیلمی راجع به زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی جنگ جهانی اول، مستندی راجع به جنگ‌های داخلی آمریکا، یا پیش از آن، فیلمی راجع به شکوفایی انقلاب صنعتی یا عصر روشنگری. لابد شما هم مثل من تعجب کرده‌اید که چگونه توانسته‌اند اطلاعاتی بسیار جزئی و ریز را در فیلم منعکس کنند.
قیمت اجناس خوراکی در دویست سال پیش، نوع و نحوه دادرسی در دادگاه‌های آن روزگار. این که فلان شخصیت چگونه لباس می‌پوشید و از چه رنگی خوشش می‌آمده است. نکاتی بسیار باریک در اکتشافات جغرافیایی و علمی... همه این‌ها به خاطر این است که آن مردمان همه چیز را «جدی» می‌گیرند.
آن چیزی که جدی گرفته شد، پس ارزش آن را دارد که ثبت و ضبط گردد. و وقتی چنین شد سرمایه و گنجینه‌ای می‌شود برای مورخین و پژوهشگران بعدی که بر پایة آن مطلب بنویسند یا این که آن را در قالب فیلم، نمایشنامه و نقاشی، به تصویر بکشند.
در مقابل، مورخین وطنی بیشتر نگاه به کلیات قضایا داشتنه‌اند. آنها کمتر وقت خود را صرف بیان جزئیات و مسائل کم اهمیت می‌کردند! گمان نمی‌کنم مثلاً کسی از این بزرگواران شکل و شمایل سرجان ملکم را توصیف کرده باشد. کسی جزئیاتی دقیق از جنگ‌های ایران و روس را به ثبت رسانیده باشد. حتی سربازی ایرانی قلم به دست گرفته و چند صفحه‌ای از خاطرات خود از آن جنگ‌ها یا جنگ هرات یا جنگ‌های مشابه بر کاغذ آورده باشد. ای کاش یکی از شاگردان دارالفنون نحوه تدریس یا فضای علمی آن موسسه را برای ما ثبت و ضبط می‌کرد. چه خوب بود یکی از کسبه یا پیشه‌وران قاجاری به ما می‌گفت که چند نوع مالیات می‌دهند یا نظام صنفی آنها چگونه است. درباره هر یک از این‌ها ما چیزهای کلی و مبهمی می‌دانیم. مطالبی سربسته که در دنیای تخصصی شده تاریخ، کمتر پاسخگوی مورخ مربوطه است. صد البته به دلیل ورود نکردن به جزئیات و فقدان نگاه از نزدیک، زیاد به درد مستندساز هم نمی‌خورند.
متأسفانه متونی که رنگ و بوی تاریخ اجتماعی دارند نیز با محوریت نهاد سیاست نوشته می‌شدند. به گونه‌ای که صدا و تصویر مردم عادی در آن بسیار کمرنگ است. رستم التواریخ (نوشته رستم الحکما) و تاریخ عضدی (نوشته احمدمیرزا عضدالدوله) از این دست آثار هستند.
اینجاست که باید قدردان صدها متن سفرنامه‌ای بودکه سیاحان خارجی درباره کشور ما نوشته و گوشه‌هایی از تاریخ اجتماعی ایران را ثبت و ضبط کرده‌اند. بعد از آن باید به سراغ روزنامه‌ها رفت، که بنا به ماهیت خود، همواره نگاهی به اوضاع اجتماعی روز نیز داشته‌اند و اخباری در این باره چاپ می‌کردند. برای تکمیل بحث هم لازم است سری به دیوان‌های شعرا و متون ادبی زد که از زندگی و روزمرگی بسیار نوشته اند.
این است بضاعت ناچیز تاریخ ما درباب تاریخ اجتماعی.
اما این که تاریخ اجتماعی چیست و به چه کار می‌آید، یک سطر از پیش گفتار کتاب سوم خویش، «اصفهان از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول» را می‌آورم که «تاریخ اجتماعی سرگذشت مردمانی است که همه کاره و هیچ‌کاره تاریخند» تاریخ اجتماعی نگاه به مردمی می‌اندازد که در دفتر کهنه تاریخ کمتر سخنی درباب آنها رفته است.
اگر موضوع تاریخ سیاسی، قدرت باشد. می‌توان گفت موضوع تاریخ اجتماعی، زندگی است. و زندگی با وسعتی که دارد، مسلم بسیار شیرین‌تر و جذاب‌تر از موضوع خشن و بی‌روحی چون قدرت است. این که در مطالعات و پژوهش‌های تاریخی، تاکنون تاریخ اجتماعی مغفول مانده است، از اعوجاج‌های فرهنگی ماست که خوشبختانه اندک اندک در حال اصلاح و جبران می‌باشد. در همین یکی دو ساله اخیر چند مجله با رویکرد تاریخ اجتماعی در کشور شروع به انتشار کرده‌اند و نگاه به تاریخ اجتماعی در محافل آکادمیک مهربانانه‌تر شده است. دیگر اساتید دانشگاه و معلمین تاریخ از شرح جنگ‌ها و قراردادها، رفت و آمد سلسله‌ها و پادشاهان و تمرکز بر احوال شخصی صاحبان قدرت و حفظ کردن سال حوادث، کمی پا را آن سوتر نهاده و از مردم نیز سخن به میان می‌آورند!
اگر نیم نگاهی به کلاس‌های تدیس تاریخ بیندازیم می‌بینیم با رویکرد سابق، این درس جذابیت خود را در مدارس و دانشگاه‌ها به شدت از دست داده است. و اگر کسی بخواهد پلی میان جامعه محصل و درس تاریخ بزند، راهی ندارد جز آن که دست به دامن تاریخ اجتماعی شده و بدین طریق تاریخ را به زندگی روزمره آدمیان نزدیک‌تر کند و تاریخ اجتماعی نیز چیزی نیست جز انعکاس زندگی روزمره مردم در متون و منابع.
همین نگاه به مخاطب نشان می‌دهد که دانش تاریخ به مسائل انتزاعی و دور نمی‌پردازد، بلکه لباس، خوراک و ابزار زندگی پدران و پدربزرگان ما نیز جزئی از دانش تاریخ هستند. رسیدن به این پاسخ‌های به ظاهر جزئی که مردمان پنجاه یا صد سال پیش برای مسافرت از چه چیزهایی استفاده می‌کردند، چه وسایلی را همراه خود بر می‌داشتند؟ راه‌ها چگونه بود؟ نظم حاکم بر یک قافله از چه قرار بود؟ شب‌ها کجا و چگونه بیتوته می‌کردند؟ در کاروانسراها و منازل بین راه چه خدماتی ارائه می‌گردید؟ وقتی بر پشت چهارپا یا پیاده، روزها و ماه‌ها راه طی می‌کردند، برای وقت گذرانی و تفریح یا استفاده از وقت چه می‌کردند؟ با چهارپایان چگونه ارتباط برقرار می‌کردند؟ کنش‌ها و واکنش‌ها در مقابل اسب و استر و قاطر چه باید می‌بود؟ زن‌ها و بچه‌ها چه وضعی در سفر داشتند و زندگی خانوادگی در سفر چه سر و شکلی پیدا می‌کرد؟ نرخ کرایه‌ها و حمل و نقل چه اندازه بود؟ خورد و خوراک در سفر با چه کسی بود؟ می‌بینید که در یک موضوع کوچک «مسافرت» چه مطالب جالب و چه سوالات شوق انگیزی را می‌توان بیرون کشید که شاید بسیاری نیز برای ما مبهم باشند.
آیا هیچ محصلی از پرداختن و پی‌جویی این سوالات جذاب طفره خواهد رفت؟ آیا دیگر کسی دانش تاریخ را «نبش قبر» شخصیت‌ها خواهد خواند؟ آیا دیگر تاریخ مجموعه از عدد و رقم «سال‌ها» خواهد بود؟ چرا در اولین برخورد گمان می‌رود دانش پرطمطراق تاریخ به وجود آمده تا وقتش را به برشمردن تعداد زنان حرمسرای فتح علی شاه خرج کند؟! »
به طور خلاصه
«حال و هوای حاکم بر کلیه این مقالات، شهری را نشان می‌دهد که کم‌کم از دنیای قدیم خداحافظی کرده و در حال تبدیل شدن به «اصفهان امروز» است. مدیریت آن با اصول مدیریت جدید شهری انطباق بیشتری می‌یابد، بناهای آن برای گردشگر مهیا می‌شود، حمام‌ها و فاضلاب آن در جهت بهبودی قدم بر می‌دارند، صاحب بیمارستان‌ها، مدارس و دانشگاه نوین می‌گردد، نهادهای مدنی مانند مطبوعات استاندارد در آن به وجود می‌آید، پل‌ها و گذرهای شهری خود را با عصر ماشین هماهنگ‌تر می‌کنند و تحولات پیدا و پنهان دیگری که به ما ساکنان اصفهان امروزین به ارث رسیده است. »
برگ هایی از تاریخ اجتماعی اصفهان
نویسنده دکتر عبدالمهدی رجایی
انتشارات جهاد دانشگاهی
قیمت 25 هزار تومان
538صفحه
+
شنبه ۱۳ دی ۱۳۹۳ ساعت ۰۸:۰۸
نظر شما