دکتر معصومه گودرزی

دکتری: دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد: دانشگاه اصفهان، ۱۳۹۰
کارشناسی: دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۸

نقد کتاب

نقد کتاب آیین نقد کتاب اندیشه نقد و نقد اندیشه بسی قدمت دارد. سابقه انتقاد ادبی یا سخن سنجی به یونان باستان و بوطیقا (فن شعر) ارسطو می رسد.
پیوست‌ها
آیین نقد کتاب اندیشه نقد و نقد اندیشه بسی قدمت دارد. سابقه انتقاد ادبی یا سخن سنجی به یونان باستان و بوطیقا (فن شعر) ارسطو می رسد.
فایده نقد
فایده نقد کتاب از وظیفه آن جدا نیست. استاد زرین کوب فایده نقد را در دو چیز خلاصه می کند: 1- تذهیب ذوق عامه 2- تربیت فکر نویسنده، نقد کتاب اگر صحیح و سالم باشد در تعیین ارزش و سرنوشت بسیاری از کتابها عالی ترین مرجع است.
لحن و ادب نقد
لحن سالم نقد، طبعاَ محصول سلامت نفس و صداقت ناقد است. پرداختن به پیشینه علمی و ادبی صاحب اثر، در نقد کتاب مرسوم و مفید است که باید اجمالی و بازهم بی حب و بغض مطرح شود. پرداختن به مسائل شخصی نویسنده ناشایست و بی فایده است و موضع منطقی نقد نویس را تضعیف می کند.
شیوه نقد
منتقد برای تهیه کتاب، باید کتاب را عمیقاَ مطالعه کند و در حین مطالعه ارزش گذاری و یادداشت برداری کند. ناقدان باید از دو جنبه صورتی و محتوایی یک اثر را مورد نقد قرار دهند.
الف) ارزیابی و انتقاد صوری
1- ارزیابی صوری کتاب از قبل از بای بسم الله آغاز می شود. منظور این است که باید نویسنده اثر تمام استانداردهای رایج را لحاظ کند. از جمله فهرست مندرجات، پیشگفتار، مقدمه، فصل بندی به قاعده ( این گونه نباشد که کتاب به صورت یک تکه بدون هیچ انقطاعی نگاشته شود).
اگر اثر مورد انتقاد ترجمه است باید مترجم تدوین متن اصلی به همراه شیوایی و رسایی و سلامت نحو و نثر را حتما رعایت کند تا تأثیری منفی بر محتوا نگذارد. از دیگر مسائل صوری توجه به انواع فهارس و ضمایم پایان اثر به علاوه سیستم ارجاعات و پانویسهای پایان فصل یا پایان کتاب است که باید زودیاب و معقول باشد.
وضعیت صحافی کتاب به همراه آرایش های روجلد از دیگر مسائل ضروری مورد توجه است.
ب) ارزیابی و انتقاد محتو
از آن جا که محتوای کتابها متفاوت است، شیوه نقد و ارزیابی آنها نیز تابع محتوا است. آثار علمی و هنری و سیاسی را با یک مجموعه از معیارهای ثابت و همسان نمی توان ارزیابی کرد. مگر شباهتهای صوری نظیر مقدمه و فهرست مندرجات و فهرست اعلام و فصل های چندگانه و نظایر آن. در انتقاد سایر کتابها، یعنی آثار تحقیقی ادبی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فلسفی می توان به دو مبنا عمل کرد.
1- مبنای عقلی استدلالی، مراد از مبنای عقلی- استدلالی این است که باید ساختمانی معقول و انسجامی منطقی داشته باشد.
2- مبنای تجربی- تحقیقی :هر اثری باید بر مبنای پیشینه ، سنت و منابع موجود در آن رشته سنجیده شود و جایی در کنار آثار مشابه و مقدم بر آن تعیین شود (خرمشاهی،1386: 36-15).
علت ترس از نقد
از آن روی ما از نقد می ترسیم و می گریزیم که نقد تصوری را که ما از خودمان داریم ویران می سازد ما آموخته ایم همه رفتارهای خود حتی رفتارهای منفی را جزیی از وجود خود تلقی کنیم تا جایی که اشکال به آنها را خرده ای بر همه وجود خود دانسته تاب تحمل خویش را از دست می دهیم و برای به دست آوردن آرامش لازم واکنشهای متفاوتی نشان می دهیم. از جمله:
1- انکار، اولین مکانیسم دفاعی انکار، واقعیت است. این عکس العمل به جهت تقویت عزت نفس انجام می گیرد.
2- انگیزه خوانی ناقد، انگیزه خوانی، ریشه در هیچ اصل معقول و مقبولی ندارد و کاری است بیهوده زیرا معمولا ما از انگیزه های دیگران بی خبریم و عادت داریم رفتار آنها را بر اساس انگیزه های واقعی یا خیالی خویش به تفسیر بکشیم.
3- تحقیر منتقد
4- حمله به منتقد
5- دلیل تراشی
6- کوچک جلوه دادن انتقاد
7- گریز و بازگشت، در این روش کسی که مورد انتقاد قرار گرفته دست به گریز روانی می زند و شیوه های کودکانه را در پیش می گیرد.
8- فرا فکنی: در این روش فرد مورد انتقاد، صفاتی را به منتقد نسبت می دهند و نقد او را بی اثر می سازد.
9- مقصر دانستن دیگران
10-بازخواست اخلاقی
دام نقد بی جا
گاهاَ شاهد نقدی هستیم که یکسره بی بنیاد است و هیچ نشانی از حقیقت در آن نیست. بدان معنا که ناقد از سر غرض ورزی به نقد ما پرداخته است. تنها راهی که می ماند صلاحیت داوری را به شخص و مرجع ثالثی بسپاریم.

مفهوم نقد پذیری
نقد پذیری در فرهنگ ما نوعی ارزش قلمداد می شود. اما مسئله بر سر آن است که باید در برابر چه کسی نقد پذیر بود و نقد چه کسی را پذیرفت. نقد افراد خود شیفته را نمی توان پذیرفت زیرا چنان دلبسته باورهای خود هستند که نمی تواند حکم صحیحی ارائه دهند. در مجموع اگر بخواهیم نقد پذیر خوبی باشیم باید این ده اصل را رعایت کنیم:
1- هنگامی که کسی با ما سخن می گوید و از ما انتقاد می کند پیشاپیش نتیجه گیری نکنیم.
2- پرهیز از قضاوت درباره گوینده
3- توجه به محتوای سخن ناقد نه نحوه بیان
4- پرهیز از انگیزه خوانی
5- قطع نکردن سخن گوینده
6- فراهم کردن محیطی مناسب برای ناقد زیرا نقد به طور طبیعی آشفتگی می آورد.
7- غلبه بر آشفتگی درونی خود، زیرا نقد در بهترین شرایط نیز استرس زاست.
8- تشویق ناقد به ادامه سخن (نباید با حرکات بیجا به او بفهمانیم که به سخنان او بهایی نمی دهیم).
9- توضیح دهیم سخن ناقد را می فهمیم.
10- پرسش های دقیق از ناقد ( اسلامی، 1386: 199-159).
آینده نگری در صنعت نشر کتاب
درباره مشکلات صنعت نشر کتاب در ایران صاحب نظران این صنعت تا کنون مقاله های زیادی نوشته اند. بخش عمده از آن راه حل های پیشنهادی، شامل سیاست های غالباَ مالی است که دولت باید در پیش گیرد تا مشکلات صنعت نشر کتاب رفع شود. صنعت نشر کتاب هنوز یکسره خصوصی نشده و بیشتر بخش دولتی در آن فعالیت می کند، اما در آینده ای نه چندان دور این صنعت باید تماماَ به بخش خصوصی واگذار شود، تا ناشرانی که به قصد سودجویی آمدند تا از این صنعت برای خود کلاهی بدوزند عرصه را رها کنند و فضا را برای ناشران کار کشته باز کنند. زیرا اکنون با تکیه به کمکهای دولتی ناشران کتابهایی را منتشر می کنند که از نظر مرتبه فکری، هنری و تألیفی و زبانی ارزش نازلی دارند و حتی ارزش یکبار خواندن را نیز ندارد. درد صنعت نشر ما، کمبود خریدار و خواننده نیست بلکه کمبود کتابهایی است که جامعه نیازمند آنهاست. ناشران باید برنامه های انتشاراتی خود را طوری طراحی و اجرا کنند تا خریداران به خوانندگان مبدل شوند زیرا توانایی حرفه ای خود را به کار می گیرند تا نیازهای خوانندگان و خریداران را کشف کنند (ایرانی، 1386: 489-479).
منبع:
گروهی از نویسندگان (1386): کتاب نقد و نقد کتاب، تهران، خانه کتاب.
+ آدینه ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۲۱:۱۰
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: