ابونعیم احمد بن عبدالله بن اسحاق بن موسی بن مهران اصفهانی، به دلیل انتساب به زادگاهش اصفهان و اهتمام در حفظ روایات احادیث به حافظ ابونعیم اصفهانی شهرت یافته است. وی از دانشمندان برجسته علوم دینی و نویسنده معروف احوال صوفیان و محدثان در نیمه دوم سده چهارم و نیمه نخست سده پنجم هجری است که در تحصیل دانش های رایج روزگار خود به عراق و حجاز و خراسان و گرگان سفرها کرده است. عبدالغافر فارسی (م529ق) تذکره نویس نزدیک به روزگار ابونعیم تولد او را سال 334 در شهر اصفهان ذکر کرده است. خاندان وی غالبا از عالمان دین بودند. و علاوه بر اصفهان در دیگر مراکز علمی دنیای اسلام شهرت و اعتبار قابل ملاحظه ای داشته اند. مهران اصفهانی، نیای بزرگ ابونعیم نخستین شخص از این خاندان است که اسلام آورده بود.غالب قبیله ابونعیم از عالمان دین بودند وی در خردسالی مقدمات علوم و قران و حدیث را از محضر پدر و چند تن از مدرسان اصفهان را فرا گرفت. در ده سالگی پدرش از مشایخ حدیث در خارج از اصفهان برای او اجازه روایت گرفت و فرزندش را به عالمان حدیث معرفی کرد. ابونعیم تا سال 356 که سفرهای علمی خود را آغاز کرد در محضر غالب محدثان و دانشمندان علوم دینی اصفهان حضور یافته و در محضر آن علما کسب علم نمود. وی در شهر اصفهان و اهواز، بغداد، بصره، جرجرایا، شوشتر، عسکر مکرم، کوفه و ایذج در حلقه درس استادان حدیث و دانشمندان علوم دینی حضور یافت.ابونعیم از تازی نویسان نامدار ایرانی و از چهره ای درخشان علم حدیث و تاریخ و تصوف در جهان اسلام است. اشتمال آثار ابونعیم بر اخبار و احادیث و جرح و تعدیل رجال و راویان حدیث و بیان احوال اولیا و فضایل اصحاب رسول خدا و اهل تصوف و طب نبوی و مرتبه علم و فضایل علما و آداب تعلم و تعلیم و نماز و حرمت مسجد و دیگر مسائل علوم مذهبی نمایانگر کثرت معلومات و گستردگی دامنه محفوظات این نویسنده نامور اصفهانی است. نخستین بزرگداشت از مقام علمی ابونعیم در زمان حیات، استقبال علمای نیشابور از کتاب پر مایه وی، حلیة الاولیاء بود که چون به نیشابور بردند آن را به چهارصد دینار خریدند و پس از آن ابومنصور زین الاسلام عبدالرحمن هوازن قشیری (م482) تمامی آن را به خط خویش بازنویسی کرد.
ابونعیم تألیف کتاب ذکر اخبار اصفهان را در حدود سال های 419-420 ق به پایان رسانیده است. این کتاب تنها اثر تاریخی ابونعیم است که بخش عمده آن به رجال حدیث اصفهان اختصاص یافته است. در سده چهارم هجری کار جمع و استخراج و استدراک احادیث و تدوین آن به صورت منظم و فصل بندی شده وارد مرحله جدیدی گردید و راویان و ناقدان احادیث را به اهمیت شناخت رجال حدیثی و آشنایی با تاریخ زندگی محدثان واقف ساخت. در پی آن شناسایی زادگاه و مهد پرورش و رشد محدثان و پیشینه و ویژگی های موطن راویان و حافظان حدیث توجه نویسندگان علوم دینی آن روزگار را به خود جلب کرد.
آغاز کتاب خطابه ای است در ستایش از پروردگار جهانیان و درود بر پیامبر آخر زمان و یاران و خاندان او. آنگاه سخن، از درخواست دوستانی که نوشتن سرگذشت گذشتگان از راویان حدیث اصفهان را از ابونعیم خواسته اند و پذیرش این خواسته از جانب او با افزودن احوال قاضیان و فقیهان و پیشگفتاری در آغاز کار اصفهان و چگونگی فتح آن از سوی اعراب مسلمان است. در باب بنیان اصفهان و شمار شهرها، دیه ها، اندازه پهنا ، پیرامون، دشت، هامون آن وصف جامعه یهودیه و جامع مدینه اصفهان، هزینه ساخت و نگهداری آن شهر، بیان انواع روایات در گشایش اصفهان به دست نو مسلمانان، ذکرنام نویسندگانی که از اصفهان و محاسن آن، از زنده رود و باتلاق گاوخونی و هوای روح نواز جلگه اصفهان و سرگذشت کسانی که در پی یافتن جایگاهی بودند که به روش بهتری زندگی کنند به تفضیل سخن گفته است . ابونعیم مساحت اصفهان را صد و بیست فرسنگ تخمین زده است و حدود آن را از اطراف همدان و ماه و نهاوند تا اطراف کرمان و از اطراف ری و قومس تا اطراف فارس و خوزستان دانسته است. سه استان، سی بخش، 120 دهستان، 5 هزار قریه و 7 شهرک دارد. ابونعیم درباره فضائل ایرانیان به شکل مبسوط توضیح داده است. وی با ذکر حدیثی از جعفربن محمدبن عمرو احمسی در کوفه روایت می کند که حضرت محمد آیه 2 سوره جمعه را به ایرانیان نسبت داده است « و آحزین منهم لما یلحقوا بهم » کسی از پیامبر پرسید اینان چه کسانی باشند و پیامبر دست بر شانه سلمان نهاد و گفت اگر ایمان در ثریا باشد مردانی از این قوم بدان دست خواهند یافت. ابونعیم اصفهان را گسترده ترین ولایت ذکر کرده و مدعی است بیشترین خراج پس از فارس و اهواز از اصفهان گرفته میشود. وی اصفهان را اینگونه توصیف می کند: پر نعمت، گیاهانش زعفران و گل سرخ، کوه های سیم و سنگ سرمه و درختان گردو و بادام، انگورخوب، بادام کوهی و میوه های گوارا، آبش گوارا و اسبانش مادیان های نژاده، پرنده اش زنبور عسل، خوراکی اش از همه شهرها پاک تر و هوایش سازگاری و گوشتش ارزان تر و مردمانش فرمانبردارتر و شکارش بیشتر است.
ابونعیم به تبرک از نام پیامبر شرح حال محدثان را با نام احمد آغاز کرده است و تذکره رجال حدیث اصفهان یا محدثانی که در اصفهان سماع یا روایات حدیث کرده اند بالغ بر حدود هزار و نهصد تن دانسته است.
صحابه ای که به اصفهان آمدند نام برده است: حسن بن علی (ع)، عبدالله بن زبیر بن عوام، سلمان فارسی، ابوموسی اشعری، عبدالله بن عامربن کریز آباد کننده چاه ها و سازنده آبگیر ها برای حاجیان، عبدالله بن عتبان انصاری، رافع بن خدیج، خالد بن غلاب، مجاشع بن مسعود، حممه دوسی، عتبة بن فرقد، مخفف بن سلیم غامدی، اهبان بن اوس اسلمی، ابو ابراهیم، سائب ابن اقرع ثقفی و زنی به نام امة الله.دیدگاه ابونعیم نوشتن زندگینامه دانشمندان حدیث وابسته به زادگاه خود، اصفهان بوده است.