آموزش و تعلیم و تربیت در ایران وجه‌های متفاوتی را در طول تاریخ سپری کرده است. از جمله بارزترین آن آموزش در مکتب خانه و مدارس است. نهادهای علمی و آموزشی در گذر زمان به شیوه‌ها و سبک‌های گاهاً متفاوت و متأثر از نظام حاکمیت – مدارس نظامیه در قلمروی سلجوقیان- به آموزش و اشاعۀ علم پرداخته است.
در دوره حکومت قاجار به ویژه از دورۀ ناصرالدین شاه تغییر و تحولاتی در این امر ایجاد گردید که متأثر از عوامل بیرونی و درونی بود. حضور اروپائیان و مبلغین دینی – مسیونرها- روابط گستردۀ ایرانیان با اروپائیان به عنوان تجارت، مراودات سیاسی، مسافرت به کشورهای اروپایی و آشنایی کارگزاران و بخشی از جامعۀ ایرانی با اروپا واقدامات اصلاحگرایانه در اروپا و... در این امر تأثیری به سزای داشت.
شکل گیری مدارس نوین به سبک اروپایی در ایران توسط گروههای صورت پذیرفت. اروپائیان همچون مسیونرها، اقلیتهای دینی مقیم ایران همانند ارامنه، یهودیان و ...، دستگاه حکومتی- دارالفنون- و برخی از چهره های مردمی همچون رشدیه در ایران اولین مدارس با شیوۀ نوین آموزشی را دایر نمودند. در بسیاری از شهرهای ایران این مدارس به مرور ایام شروع به کار نمود اگرچه برخی از آنان با توجه به مشکلات جامعۀ ایرانی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پس از مدتی به تعطیلی کشیده شد علیرغم ایین مسائل در شکل‌گیری اندیشه‌های نوین و آگاهی بخش اثرگذار بودند.
تأسیس مدارس به سبک اروپایی و جدید در شهرها و مناطق مختلف توسط گروههای مختلف همچون اقلیتهای دینی، روشنفکران و اصلاح طلبان تا حدودی بیانگر تأثیر این مناطق در وضعیت اجتماعی ایران داشته است. گیلان از جمله شهرهای مهم ایران به دلایل متعدد همچون دروازۀ خروج از ایران و ورود به اروپا به شمار می‌رفت و همین امر در آشنایی با اندیشه‌های اصلاح گرایانه و متجددانه تأثیرگذار بود. اولین مدارس جدید در گیلان در دورۀ ناصری و توسط ارامنۀ مقیم رشت به سال 1306ه.ق. ایجاد گردید. مدرسۀ خصوصی ارامنۀ رشت توسط "هوسپان نمایندۀ بازرگانی شرکت تومانیانس" در کنارکلیسای مسروپ مقدس در رشت احداث و به نام همسرش "مریمیان" بنا نمود.
در انزلی نیز در سال 1313ه.ق. مدرسۀ بنا شد که به سال1317ه.ق./ 1900م. با 15 شاگرد دختر و پسر به فعالیت خویش ادامه داد. مهمترین مدرسۀ ارامنه در گیلان به سال 1324ه.ق./ 1908م. به نام " مدرسۀ ارامنه" توسط آوادیس هورناتانیان تاجر نوغان و ابریشم احداث شد. در این مدرسه دوره های آمادگی و کودکستان، کلاس های ابتدایی و دبیرستان برقرار بود. سالن نمایش، کتابخانه و سالن مطالعه برای معلمین و دانش آموزان از دیگر تجهیرات این مدرسه بود. مدارس ارامنه در گیلان در شکل‌گیری مدارس جدید در رشت و انزلی تأثیر بسیار داشت.