قبل از توضیح در باب اصل موضوع و مشخص شدن ار جحیت طول یا عرض، ابتدا مفهوم دقیق طولی یا عرضی بودن را در ساختار تاریخ نگاری محلی باید مشخص کنیم، نگاه عرضی یعنی محدود کردن موضوعات مورد تحقیق هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی، نگاه به وقایع، حوادث، اشخاص در مکانهای نزدیک و دم دست ،حتی الامکان تمرکز براموری که شواهد عینی آن هنوز باقی مانده اند تا امکان بازسازی آنها از روش تاریخ نگاری شفاهی فراهم باشد، اما طول نگری در تاریخ نگاری محلی ممکن است از نظر مکانی و جغرافیایی محدود به ناحیه ای خاص باشد اما از نظر زمانی گسترة نگاه تاریخ نگار تا عمق زمانهای دور دست و تا آنجایی که کوچکترین شاهد، که بتواند حتی یک واقعه جزئی را در عمق دور ترین زمان ممکن بازسازی کند، پیش می‌رود. در نگاه طولی مورخ محلی نگار سعی دربازسازی آغازین تاریخ منطقه موضوع مورد تحقیق می نماید که معمولاً از بنیاد شهرها حتی بصورت اسطوره ای بحث می‌شود. شواهد باستان شناختی در این عرصه می‌تواند گره گشای برخی پرسشها باشد.
حال به پرسش اصلی باز می‌گردیم طولی یا عرضی در تاریخ نگاری محلی ترجیح با کدام است؟ یا کدام مشق مطلوبیت بیشتری دارد؟ پاسخ پرسش فوق در فلسفه و کارکرد تاریخ نگاری محلی بعنوان یک رشته معرفتی نهفته است. ضرورت پرداختن به تاریخ محلی پس از جنگ دوم جهانی از قبل بحث تمرکز زدایی در تاریخ بوجود آمد. احساس تأثر از سهم عمدة تاریخ نگاری منحط ایدوئولوگ در ایجاد دو جنگ باعث بازنگری در مبانی تاریخ نگاری پس از جنگ شد، اولین گریزگاه تمرکز زدایی از تاریخ بود، تاریخ متمرکز در موضوعات و مراکز خاص تحت تأثیر ذهنیت حاکم بر همان مراکز و موضوعات خواهد بود و به عینیت راهی نخواهد برد. امکان خط دهی و غلبه بر تاریخ غیر متمرکز صفر نیست ولی کمتر از متمرکز می‌باشد. تاریخ نگاری محلی از چشم اندازهای اصلی و پاسخ مثبت به تمرکز زدایی بود. یعنی در نظر گرفتن سهم عادلانه همگان در تبیین گذشته( روش مشارکتی). در روش مشارکتی همگان (حداکثر) می‌توانند در تولید سند و تاریخ نگاری مشارکت کنند. کارکرد این نوع تاریخ نگاری علاوه بر ارتقاء عزت نفس ورفع خود کم بینی ؛شکلی از خود آگاهی است برای پرورش شهروندانی که دارای حس وفاداری و تعهد نسبت به محیط زندگی شان باشند.
در واقع یک گذشته خوب می‌تواند تضمینی برای یک آینده خوب باشد بخصوص اگر این گذشته خوب توسط همان افرادی ثبت شود که در آن زندگی کرده اند و چشم به دنیای آینده دارند.
با توجه به این مفروضات به نظر می‌رسد (مسلم است) نگاه عرضی تضمین بیشتری برای دست یابی به کارکرد فوق، نسبت به نگاه طولی فراهم می‌آورد، هرچند در تاریخ نگاری محلی بخاطر طرح مباحثی چون پیشینة تحقیق مبانی نظری و سابقه و سنت، یکسره از نگاه طولی بی‌نیاز نیستیم. بنابراین با اطمینان خاطر می‌توان گفت که شیب تاریخ نگاری محلی به زمان معاصر است.
منبع: مباحث کلاسی دکتر نورائی. درس فلسفه تاریخ محلی