دکتر عبدالمهدی رجایی
دکتری:
تاریخ محلی دانشگاه اصفهان، ۱۳۹۲
کارشناسی ارشد:
تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸
کارشناسی:
زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۵
رقابت میان طب جدید و طب قدیم
دعوای طب جدید و قدیم به اواسط دوره ناصرالدین شاه باز می گردد و گشایش دارالفنون به عنوان یک مرکز رسمی و دولتی که از طب جدید حمایت می کرد و آن را به رسمیت می شناخت...
دعوای طب جدید و قدیم به اواسط دوره ناصرالدین شاه باز می گردد و گشایش
دارالفنون به عنوان یک مرکز رسمی و دولتی که از طب جدید حمایت می کرد و آن را به
رسمیت می شناخت. چنان که از متن روزنامه وقایع اتفاقیه بر می آید تدریس این دانش
در مدرسه دارالفنون بسیار به گسترش و البته تقویت ان کمک کرده بود.
مراجعه به خاطرات دکتر پولاک و نیز دکتر فوریه می رساند جدال سختی میان طب قدیم و طب جدید در همان ابتدای کار برقرار بوده است.
دور از ذهن هم نیست که پزشکان ایرانی نمی توانستند به سادگی بپذیرند بنیان چندین هزار ساله دانش آنها به وسیله یک دانش جدید فرنگی در خطر افتاده است. پس به مقاومت در مقابل موج جدید پرداخته و احتمالاً با تکیه بر مبانی فلسفی و الاهیاتی دانش خود، که از این جهت بر طب جدید می چربید، فضیلت دانش خود را فریاد می کردند. این جدال در مورد معالجه شخص شاه نیز گاه به گاه برپا می شد که جلوه های آن در خاطرات فوریه آمده است.
دکتر طولوزان رفته بود و در سفری که شاه به اروپا می کند، دکتر فوریه را به جای خود منصوب می کند. دکتر فوریه از پاریس همراه موکب شاهانه گردید. همین که به تبریز وارد شدند شاه به اسهال مبتلا شد و به رختخواب افتاد. کمیسیون پزشکی درباری که به طب قدیم معالجه می کردند، تلاش داشتند با داروهای خود از جمله روغن کرچک و خاک تربت به معالجه شاه اقدام کنند. در عین حال شاه را از داروهای فرنگی دکتر فوریه بترسانند. تا چند روز چنین شد تا این که حال شاه رو به وخامت رفت و خود وی دست به دامن دکتر فوریه گردید. جدال تا انجا پیش رفت که دکتر فوریه نوشت «همکاران حقه باز من بی اثر ماندن تربت را به آن علت جلوه دادند که یک نفر فرنگی نجس نزدیک شاه بوده و حضور او اثر را از تربت برده است»(فوریه، 1368، ص 138)
به قول فوریه «تمام مقصود ایشان این بود که تا می توانند از معالجات من جلوگیری کنند. به امید آن که از تربت و دوای ایشان اثری ظاهر شود و افتخار معالجه شاه و استفاده هایی که از آن منظور است نصیب ایشان شود نه من»(همان جا)سرانجام داروهای فرنگی دکتر فوریه اثر خود را گذاشت و شاه بهبود یافت. جایزه های زیادی نصیب دکتر فوریه گردید و در موقع اقامت سه ساله او در تهران نیز پس از معالجه امین السلطان، صدراعظم، یک قطعه زمین از او جایزه گرفت و به این ترتیب در میان طبقات بالای جامعه اعتماد به معالجات طب جدید گسترش یافت. دعوای میان طب قدیم و جدید ادامه داشت تا سال 1313ش که دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به تربیت پزشک جدید مشغول شد و راه بیش از پیش برای طب جدید گشوده گردید. امروز بعد از حدود 150 سال رقابت که به چیرگی طب جدید انجامید، طب قدیم تکانی خورده و می خواهد خودی نشان دهد. البته در این میان عطارها و عطاری های سنتی در خط مقدم جبهه هستند. و شاید همین امر که پاسداری از طب سنتی به بازار و اقتصاد سپرده است، وجهه علمی آن را تضعیف و کامیابی آن را با تردید مواجه کرده است.
سرانجام این داستان به کجا می انجامد؟ معلوم نیست. اما نکته ای که متن روزنامه وقایع اتفاقیه بر آن تاکید دارد بازتاب این حقیقت است که گویا ایرانیان برای معالجه به پزشکان ایرانی تحصیل کرده اعتماد کامل نداشته و به آنها مراجعه نمی کرده اند و می توان حدس زد این پزشکان به مسئولین دولتی گله کرده و خواستار حمایت شده بوده اند. در نتیجه دولت اعلام کرد که هواداران طب فرنگی به شاگردان دارالفنون اعتماد کرده و برای معالجه به آنان مراجعه کنند.
اینک متن روزنامه وقایع اتفاقیه
فن طبابت همیشه در مملکت ایران شایع و کامل بوده و اطبای حاذق علما و عملاً در هر یک از بلاد، خاصه دارالخلافه العلیه، به مداوای امرضی اشتغال داشته و دارند. چون طرز طبابت فرنگی به واسطه بعضی تتبعات و تصرفات تازه و اسباب و ادویه جدیده ، نسبت به فنون طبابت ایرانیه اسهل بود، لهذا در این دولت هم متدرجاً معمول گردید . بعضی از اهالی ایران در همان عادت سابقه باقی مانده ، رجوع به اطبا و مداوای ایرانی نمودند. و بعضی دیگر با طور معالجه فرنگی کم کم مانوس شدند. اکنون هر دو طریقه در ممالک محروسه متداول است. انکه طبیب ایرانی است معلوم است در هر بلدی هستند و از روی حذاقت و بصیرت به معالجه به اقتضای طبایع و امزجه اشخاص و و آب و هوای آن مملکت مشغول می باشند. آنکه طبیب فرنگی است اگر چه علی العجاله بجز عالیجاه مقرب الخاقان حکیم پولاک ، حکیم باشی اعلیحضرت شاهنشاهی و عالیجاه حکیم شلمرز ، کسی که مخصوص خدمت دولت باشد، حاضر نیست، ولکن حکیم باشی (پولاک)در این مدت که از فرنگستان به ایران آمده، به حکم محکم اقدس همایون و مراقبت اولیای دولت علیه، دایما در مدرسه دارالفنون مشغول تدریس علم طب و تکمیل شاگردهای این فن بوده است. و به این واسطه جمعی که اولاً در فن طبابت ایرانی فی الجمله سر رشته و وقوف داشتند، علما و عملاً از این سیاق بی استحضار نبودند، و بعضی از انها اولاد اطبا و آبا و اجدادشان طبیب بوده اند، در فن طبابت فرنگی هم تربیت گشته اند که به تصدیق خود مقرب الخاقان حکیم باشی (پولاک)، در قواعد طب فرنگستان به کمال مهارت و حذاقت رسیده اند. و با این احوال از قراری که معلوم می شود کسانی که از اهالی ایران مایل و معتاد به طور طبابت فرنگی هستند، چنان تصور می کنند که اگر طبیب از خود اهالی فرنگستان در این مملکت حاضر نباشد، آنها در معالجات خود معطل خواهند بود و به این تصور و خیال کمتر اتفاق می افتد که از اهالی ایران کسی به اطبای مزبور ، که به سعی و اهتمام دولت به عمل آمده و تربیت شده اند، رجوع نماید. این معنی باعث شده است که هم این فرقه اطبا از شوق بیفتند و هم سعی و خرج چندین ساله دولت در حق آنها بی فایده بماند. و از آنجا که مقصود اصلی دولت از همه این مخارج و زحمات این بود که این اشخاص به کار دولت و ملت بر آیند، لهذا اعلام می شود که عموم مردم ایران که محتاج به طبیب هستند ، اگر کسانی هستندکه عادت به طب فرنگستان ندارند، و مزاج ایشان عادت به قوانین ایران دارد، به اطبای حاذق کامل ایران که در علم و عمل عالم و مجرب اند رجوع نمایند و اگر کسانی هستند که به معالجه فرنگستان عادت نموده اند، و به قوانین ایشان انس گرفته اند، به اطبای تربیت شده حاذق مدرسه دارالفنون رجوع نمایند که در قوانین طب فرنگستان کامل و مجرب اند.
(روزنامه وقایع اتفاقیه، شوال 1273)
مراجعه به خاطرات دکتر پولاک و نیز دکتر فوریه می رساند جدال سختی میان طب قدیم و طب جدید در همان ابتدای کار برقرار بوده است.
دور از ذهن هم نیست که پزشکان ایرانی نمی توانستند به سادگی بپذیرند بنیان چندین هزار ساله دانش آنها به وسیله یک دانش جدید فرنگی در خطر افتاده است. پس به مقاومت در مقابل موج جدید پرداخته و احتمالاً با تکیه بر مبانی فلسفی و الاهیاتی دانش خود، که از این جهت بر طب جدید می چربید، فضیلت دانش خود را فریاد می کردند. این جدال در مورد معالجه شخص شاه نیز گاه به گاه برپا می شد که جلوه های آن در خاطرات فوریه آمده است.
دکتر طولوزان رفته بود و در سفری که شاه به اروپا می کند، دکتر فوریه را به جای خود منصوب می کند. دکتر فوریه از پاریس همراه موکب شاهانه گردید. همین که به تبریز وارد شدند شاه به اسهال مبتلا شد و به رختخواب افتاد. کمیسیون پزشکی درباری که به طب قدیم معالجه می کردند، تلاش داشتند با داروهای خود از جمله روغن کرچک و خاک تربت به معالجه شاه اقدام کنند. در عین حال شاه را از داروهای فرنگی دکتر فوریه بترسانند. تا چند روز چنین شد تا این که حال شاه رو به وخامت رفت و خود وی دست به دامن دکتر فوریه گردید. جدال تا انجا پیش رفت که دکتر فوریه نوشت «همکاران حقه باز من بی اثر ماندن تربت را به آن علت جلوه دادند که یک نفر فرنگی نجس نزدیک شاه بوده و حضور او اثر را از تربت برده است»(فوریه، 1368، ص 138)
به قول فوریه «تمام مقصود ایشان این بود که تا می توانند از معالجات من جلوگیری کنند. به امید آن که از تربت و دوای ایشان اثری ظاهر شود و افتخار معالجه شاه و استفاده هایی که از آن منظور است نصیب ایشان شود نه من»(همان جا)سرانجام داروهای فرنگی دکتر فوریه اثر خود را گذاشت و شاه بهبود یافت. جایزه های زیادی نصیب دکتر فوریه گردید و در موقع اقامت سه ساله او در تهران نیز پس از معالجه امین السلطان، صدراعظم، یک قطعه زمین از او جایزه گرفت و به این ترتیب در میان طبقات بالای جامعه اعتماد به معالجات طب جدید گسترش یافت. دعوای میان طب قدیم و جدید ادامه داشت تا سال 1313ش که دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به تربیت پزشک جدید مشغول شد و راه بیش از پیش برای طب جدید گشوده گردید. امروز بعد از حدود 150 سال رقابت که به چیرگی طب جدید انجامید، طب قدیم تکانی خورده و می خواهد خودی نشان دهد. البته در این میان عطارها و عطاری های سنتی در خط مقدم جبهه هستند. و شاید همین امر که پاسداری از طب سنتی به بازار و اقتصاد سپرده است، وجهه علمی آن را تضعیف و کامیابی آن را با تردید مواجه کرده است.
سرانجام این داستان به کجا می انجامد؟ معلوم نیست. اما نکته ای که متن روزنامه وقایع اتفاقیه بر آن تاکید دارد بازتاب این حقیقت است که گویا ایرانیان برای معالجه به پزشکان ایرانی تحصیل کرده اعتماد کامل نداشته و به آنها مراجعه نمی کرده اند و می توان حدس زد این پزشکان به مسئولین دولتی گله کرده و خواستار حمایت شده بوده اند. در نتیجه دولت اعلام کرد که هواداران طب فرنگی به شاگردان دارالفنون اعتماد کرده و برای معالجه به آنان مراجعه کنند.
اینک متن روزنامه وقایع اتفاقیه
فن طبابت همیشه در مملکت ایران شایع و کامل بوده و اطبای حاذق علما و عملاً در هر یک از بلاد، خاصه دارالخلافه العلیه، به مداوای امرضی اشتغال داشته و دارند. چون طرز طبابت فرنگی به واسطه بعضی تتبعات و تصرفات تازه و اسباب و ادویه جدیده ، نسبت به فنون طبابت ایرانیه اسهل بود، لهذا در این دولت هم متدرجاً معمول گردید . بعضی از اهالی ایران در همان عادت سابقه باقی مانده ، رجوع به اطبا و مداوای ایرانی نمودند. و بعضی دیگر با طور معالجه فرنگی کم کم مانوس شدند. اکنون هر دو طریقه در ممالک محروسه متداول است. انکه طبیب ایرانی است معلوم است در هر بلدی هستند و از روی حذاقت و بصیرت به معالجه به اقتضای طبایع و امزجه اشخاص و و آب و هوای آن مملکت مشغول می باشند. آنکه طبیب فرنگی است اگر چه علی العجاله بجز عالیجاه مقرب الخاقان حکیم پولاک ، حکیم باشی اعلیحضرت شاهنشاهی و عالیجاه حکیم شلمرز ، کسی که مخصوص خدمت دولت باشد، حاضر نیست، ولکن حکیم باشی (پولاک)در این مدت که از فرنگستان به ایران آمده، به حکم محکم اقدس همایون و مراقبت اولیای دولت علیه، دایما در مدرسه دارالفنون مشغول تدریس علم طب و تکمیل شاگردهای این فن بوده است. و به این واسطه جمعی که اولاً در فن طبابت ایرانی فی الجمله سر رشته و وقوف داشتند، علما و عملاً از این سیاق بی استحضار نبودند، و بعضی از انها اولاد اطبا و آبا و اجدادشان طبیب بوده اند، در فن طبابت فرنگی هم تربیت گشته اند که به تصدیق خود مقرب الخاقان حکیم باشی (پولاک)، در قواعد طب فرنگستان به کمال مهارت و حذاقت رسیده اند. و با این احوال از قراری که معلوم می شود کسانی که از اهالی ایران مایل و معتاد به طور طبابت فرنگی هستند، چنان تصور می کنند که اگر طبیب از خود اهالی فرنگستان در این مملکت حاضر نباشد، آنها در معالجات خود معطل خواهند بود و به این تصور و خیال کمتر اتفاق می افتد که از اهالی ایران کسی به اطبای مزبور ، که به سعی و اهتمام دولت به عمل آمده و تربیت شده اند، رجوع نماید. این معنی باعث شده است که هم این فرقه اطبا از شوق بیفتند و هم سعی و خرج چندین ساله دولت در حق آنها بی فایده بماند. و از آنجا که مقصود اصلی دولت از همه این مخارج و زحمات این بود که این اشخاص به کار دولت و ملت بر آیند، لهذا اعلام می شود که عموم مردم ایران که محتاج به طبیب هستند ، اگر کسانی هستندکه عادت به طب فرنگستان ندارند، و مزاج ایشان عادت به قوانین ایران دارد، به اطبای حاذق کامل ایران که در علم و عمل عالم و مجرب اند رجوع نمایند و اگر کسانی هستند که به معالجه فرنگستان عادت نموده اند، و به قوانین ایشان انس گرفته اند، به اطبای تربیت شده حاذق مدرسه دارالفنون رجوع نمایند که در قوانین طب فرنگستان کامل و مجرب اند.
(روزنامه وقایع اتفاقیه، شوال 1273)
+
سه‌شنبه ۱۲ خرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۵:۰۸
نظر شما