اگر بپرسند چرا عده‌ای قلم بر گرفته درباب تاریخ شهر خویش می‌نوشتند باید بگوییم لذت مطالعه و دانش را بگذارید در کنار کنجکاوی و آن بُعد تربیتی ـ آموزشی تاریخ، که کتب رجال و طبقات و نیز مزارات از آن برخواسته‌اند، تا بخشی از معما حل شود. بخش دیگر مربوط است به سایة ناگزیر سیاست که در این ملک همواره بر شهرها سنگینی می‌کرده است تا آنجا که نویسندة تاریخ بیهق، ابن فندق، به قرن ششم نوشت «عادت رفته است در تواریخ بلدان، انساب و تواریخ ملوک آن ولایت بیان کردن» (‌بیهقی، بی‌تا، ص 65) چرا که به هزار دلیل حکمرانان سلسله‌های کوچک و بزرگ محلی می‌خواستند نامی و یادی در این دفتر کهن باقی بگذارند. این همه را گفتیم اما شاید از همه قوی‌تر نیرویی که کتب تاریخ محلی را به جلو می‌راند، مفاخره برای شهر و دیار خویش بود. بالیدن به محاسن و فضایل آن و برشمردن آنها در نزد غریبه و آشنا. از سیب و خربزه آبدار شهر تا آب و سنگ و خاک و درخت و گوسفند آنجا که به دلیلی ـ یا بی‌دلیل ـ کسب شهرت کرده و برتری بر اقران خود یافته است.
این فخرفروشی تا بدانجا رفت که گاه مولف منطق به کناری نهاده، بیراهه رفته است. نویسندة تاریخ سیستان در فصل عجایب آن دیار از چشمه‌ای سخن می‌گوید که از کوه«‌فراه» بیرون آمده، «‌‌به هوا اندر دوازده فرسنگ همی بشد» و تازه به شهری دیگر فرو افتاده و از آنجا نیز همی بیرون شده است...
شما می‌توانید متن کامل مقاله را با دریافت فایل pdf مطالعه نمایید.