در مقدمه کتاب از سابقه شهرنشینی در نکا، آن هنگام که نام مهروان بر آن اطلاق می‎شد، صحبت به میان آمد. به نظر مولفان بر اساس داده‎های منابع جغرافیایی و تواریخ محلی طبرستان، مهروان در تهاجمات مغول به سرنوشت شهرهایی ون میله و ترنجه دچار شد و در آتش تهاجمات مغول نابود شد. در منابع پس از مغول هیچ نامی از مهروان به میان نیامده‎است. قدیمی ترین گزارش در مورد نام نکا مربوط به کتیبه درب امام زاده میرمفید است که تاریخ آن به سال 870.ق باز می‏گردد.
در پژوهش مذکور گزارش‏های مربوط به نکا را از خلال چهارده سفرنامه‏ استخراج و سپس به ترتیب تاریخ سفرها دسته‏ بندی شده‏ است.‏ قدیمی‏ترین این سفرنامه ‏ها مربوط به 997.ش/ 1618.م به قلم پیترو دلاواله و جدید‏ترین آن مربوط به 1365.ش/1986.م یک سفرنامه پژوهشی از مرحوم ستوده است؛ بنابراین این مجموعه به طور نسبی پرتوهایی به حدود سیصد و هفتاد سال تاریخ نکا از زمان شاه عباس اول تا سال 1365 می‏ افکند.
از جمله سفرنامه‏ هایی که در این کتاب به آن‏ها استناد شد: سفرنامه پیترو دلاواله؛ سفرنامه استودارت؛ سفرنامه جیمز بیلی فریزر معروف به سفر زمستانی: از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران؛ سفرنامه شمال نوشته چارلز فرانسیس مکنزی؛ کرانه‏ های جنوبی دریای خزر اثر گریگوری ملگونوف؛ سفرنامه بهلر؛ سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان اثر میرزا ابراهیم؛ روزنامه سفر میرزا محمد مهندس؛ دو سفرنامه از ناصرالدین شاه در سال 83-1282ه.ق و سال 1292ه.ق؛ سفرنامه اعتمادالسّلطنه از ملتزمین رکاب سفر دوم ناصرالدین‏ شاه؛ سفرنامه رابینو؛ سفرنامۀ رضاشاه به مازندران به قلم فرج‏ اللّه بهرامی و از آستارا تا استرآباد منوچهرستوده.
برخی از سفرنامه ‏نویسان به قومیت‏های مختلف و ترکیب جمعیتی و اصل و منشأشان در نکا و اطراف آن سخن به میان آوردند. فریزر نکا را بلوکی متشکل از چندین محله می‏ داند. مکنزی به جزئیات دقت می‏ کند. علاوه بر بیان مسیر حرکت خود در نکا و روستاهای اطراف، تعداد خانوار و وجه تسمیۀ بعضی از نقاط و محصولات منطقه را نیز در گزارش خود می‏ آورد. در برخورد با اهالی شیطان‏ محله دیدی منفی نسبت به آن‏ها پیدا می‏کند.
ملگونوف نیز در گذر از منطقۀ نکا به روش معمول به توصیف جغرافیایی منطقه از جمله فاصلۀ روستاها از یکدیگر و برشمردن جمعیت آن‏جا می‏ پردازد. بهلر، دلاواله و استودارت به سرعت از این منطقه عبور می‏ کنند. میرزا ابراهیم توصیف جالبی از روستاهای اطراف نکا دارد و محصولات کشاورزی آن را ذکر می‏کند.
میرزا محمد مهندس با نگاه تخصصی به پیرامونش می‏ نگرد به تخمین فاصلۀ زمانی، اندازه‏ گیری پل نکا و فاصلۀ آن تا پل بعدی می‎‏پردازد. همچنین پی‏بردن به وجه تسمیۀ بندر امیرآباد نیز از جمله اطّلاعات درخور این سفرنامه است. ناصرالدّین ‏شاه در گذر از نکا به آبادانی و رونق آن نیز می‏پردازد. بر اساس روایت رابینو دیرینگی نکا به سال 870 ق می ‏رسد و روستای تازه ‏آباد نیز ‏قدمتی 106 ساله دارد.
رضاشاه از کنار رودخانه و پل نکا می‏گذرد و مجذوب چشم‏انداز زیبای آن می‏ شود. ستوده امارت‏ها، برج و اماکن زیارتی را با دقت بسیار توصیف می‏ کند و پس از توضیحی دربارۀ موقعیت جغرافیایی شهر به معرفی منطقه می‏ پردازد. او به هر جایی که می‏ رسد، مساحت و اندازه‏ های هر مکان، نوع معماری و سابقۀ تاریخی آن را با دقت بسیار بیان می‏ کند تا جایی که مخاطب می‏ تواند تصاویر دقیق آن را پیش چشم خود مجسّم کند.