گزارش از نشست بررسی آثار و افکار فرانتس روزنتال

انجمن ایرانی تاریخ با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی نشست علمی «بررسی آثار و افکار پرفسور فرانتس روزنتال» را با حضور دکتر مهدی محقق، نویسنده، مصحح و شارح کتاب های تاریخی و فلسفی و میثم کرمی، پژوهشگر و تاریخ پژوه یکشنبه( 22 دی ماه) برگزار کرد.
مهدی محقق در ابتدای این جلسه درباره لزوم برگزاری چنین نشست هایی گفت: از شرق و غرب عالم دانشمندان ایرانشناس و اسلام شناس بسیاری وجود دارند که در ابعاد مختلف باید آن ها را شناخت و به آثارشان توجه بیشتری کرد.
وی درباره فرانتس روزنتال سخنان خود را این گونه آغاز کرد: وی ساکن آمریکا و در دانشگاه ییل تدریس می کرد. روزنتال استاد تاریخ و زبان های سامی بود و من پیش از آن که در کانادا با وی از نزدیک آشنا شوم، از طریق کتابی به نویسندگی وی با عنوان «ع‍ل‍م ال‍ت‍اری‍خ ع‍ن‍د ال‍م‍س‍ل‍م‍ی‍ن » آشنایی نسبی کسب کرده بودم. 

محقق افزود: بیشتر استادانی که در آمریکا تدریس می کردند از شاگردان وی بودند و او دانشجویان بسیاری از کشورهای مختلف عربی، هند و پاکستان و اروپا در مقطع دکترای تاریخ اسلام داشت. 
مصحح کتاب «الاس‍ول‍ه و الاج‍وب‍ه » که در نشست نقد و معرفی آثار روزنتال، سعی کرد از طریق بازگوکردن خاطرات و همکاری های خود با روزنتال، به معرفی این شخصیت بپردازد، ادامه داد: با روزنتال نخستین بار در فیلادلفیا و در انجمنی با عنوان “American oriental society” که شماری از شرق شناسان و اسلام شناسان آمریکا نیز در آن حضور داشتند، آشنا شدم و من در آن همایش، مقاله ای را درباره طب روحانی محمد بن زکریای رازی نوشته بودم و زمانی که وی متوجه علاقه وافر من به تاریخ طب شد، مقاله های خود را در این زمینه برای من می فرستاد؛ چنان که من بعدها مقاله «تاریخ الاطبا و فلاسفه» از روزنتال که قدیمی ترین نوشته در زمینه تاریخ طب قدیم محسوب می شود و معطوف به کتاب الفصول بقراط است، ترجمه کردم.
وی در ادامه سخنانش بر مقاله های بسیار خوب و روشن کننده ای که از سوی روزنتال به تالیف درآمده است و نقش روشن کننده ای در «تاریخ علم پزشکی» داشته، اشاره کرد و گفت: در طول تاریخ همواره گروه هایی بوده اند که علم پزشکی و علم طب را برخلاف شرع و دین می پنداشتند و در جهل مطلق خود آن ها را حرام می دانستند، از این رو مقاله ای که روزنتال در دفاع از علم پزشکی نوشته است، ناظر بر این واقعیت تاریخی است. همچنان که خود من نیز کتابی با عنوان «م‍ف‍ت‍اح ال‍طب و م‍ن‍ه‍اج ال‍طلاب» با همکاری مرحوم محمدتقی دانش پژوه در رد این جهل و در دفاع از علم پزشکی به تالیف درآوردم.
مصصح کتاب «القبسات» در ادامه این نشست، به شخصیت متعالی و دانشمنددوست روزنتال اشاره کرد و با یادآوری خاطره ای گفت: به دنبال کنگره ای که روزنتال با مرحوم «عباس زریاب خویی»، مورخ، ادیب، نسخه شناس، نویسنده و مترجم ایرانی آشنا شده بود، به من نامه ای نوشت که در آن نوشته شده بود،«من با مورخی ایرانی آشنا شدم و وی را بسیار «قوی» یافتم...» متن این نامه گویای این مطلب است که وی تا چه اندازه به اندیشمندان سراسر جهان احترام می گذاشت و آن ها را قدر می دانست؛ در حالی که متاسفانه این مساله در جامعه ما حالت عکس دارد و حتی دانشمندان ما در زمان حیات مورد توجه قرار می گیرند.
نویسنده کتاب «آرام نامه» در ادامه افزود: حتی زمانی که روزنتال شخصا از من دعوت کرد که به دانشگاه ییل بروم، وی با خودروی شخصی به فرودگاه آمد و در منزل خود بسیاری از کتاب ها و نسخه های خطی از جمله نخستین انجیلی که در اروپا چاپ شده بود را به من نشان داد. 
نویسنده کتاب «م‍ف‍ت‍اح ال‍طب و م‍ن‍ه‍اج ال‍طلاب» گفت: روزنتال مقالات بسیار زیادی در زمینه تاریخ و تاریخ پزشکی به تالیف رسانده بود که همه آن ها از وسعت اطلاعات وی حکایت می کنند و حضور پر رنگ این دانشمند در مجمع خاورشناسان آمریکا و مجمع مطالعات خاورمیانه نیز گواهی بر این مدعاست.
محقق سخنان خود را این گونه به پایان برد: روزنتال یکی از برجستگان زبان های سامی، تاریخ اسلام و تاریخ پزشکی اسلامی بود. از این رو نه تنها باید وی و آثار وی را بهتر شناخت بلکه شناخت دیگر اندیشمندان خارج و داخل امری بسیار مهم و جدی است و این نشست باید مقدمه ای بر این مهم باشد.
در ادامه این نشست، میثم کرمی، تاریخ پژوه با تاکید بر معرفی آثار روزنتال گفت: روزنتال جایگاه بسیار بزرگی در معرفی نسخه های خطی دارد. به طوری که بیشترین آثار نسخ خطی در جهان عرب از آن وی است اما متاسفانه جامعه علمی ایران از بیشتر آثار وی بی خبر بوده و از این دانشمند بزرگ، تنها پنج یا شش کتاب و چند مقاله به فارسی ترجمه شده است.
نویسنده کتاب «فارابی شناسی» ادامه داد: این موضوع را می توان در کتاب «تاریخ تاریخ نگاری در اسلام» از روزنتال که از سوی اسدالله آزاد ترجمه شده است، دید. ترجمه این اثر حجمی یک سوم کتاب اصلی را دارد که در آن بسیاری از افزوده ها و تغییراتی که خود نویسنده به این اثر داشته، ترجمه نشده است و این مثال، نمونه بسیار خوبی است که از مغفول ماندن این شخصیت در جامعه علمی ایران حکایت می کند.
نویسنده کتاب «غزالی شناسی» ادامه داد: وی یکی از انگشت شمارترین دانشمندان نام آشنای اهل علم است که هنوز شمار بسیاری از دست نوشته ها و یادداشت های وی به چاپ نرسیده است و امروز آن ها جزو میراث دانشگاه ییل به شمار می روند.
این پژوهشگر افزود: روزنتال در طی سه سفری که به ترکیه داشت، آثار بسیار ارزشمند و نادری از خود به جای گذاشت و نسخه های خطی بی شماری را به عالم معرفی کرد که بی نظیر است. از جمله دستاورد سفرهای وی به ترکیه، تصحیح بخش نخست «تاریخ ابن بی بی»، تصحیح کتاب «مختصرالمعانی»، بررسی اشعار شاعران عربی شامل «ابن بابک»، «ابوبکر خوارزمی»، بررسی و تصحیح مجموعه چهار جلدی «جنگ کهن عربی»، مقاله ای پیرامون «ابن سعد»، مورخ و سیره نویس سده دوم و سوم هجری اهل بغداد بوده است.
وی با بیان و تاکید بر این که روزنتال یکی از بزرگ ترین نسخه شناسان و مصححان عالم است و از جمله دانشمند جامع الطرافی بوده است که در شاخه های مختلف، پژوهش انجام داده اما در ایران آثار کمی از وی ترجمه شده است، گفت: این که از میان 70 تا 80 آثار این نویسنده، تنها 20 تا 30 اثر وی به فارسی ترجمه شده است، نشان از ضعف علمی جامعه ایران در این حوزه است و ما به محققان و افراد بسیاری نیاز داریم که بتوانند این آثار را به فارسی ترجمه کنند.