کتاب تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی تا سده هفتم منتشر شد
برای دانشجویان تاریخ محلی خبری خوش تر از این نیست که یکی از منابع مهم مطالعه و تحقیق آنها بعد از مدت ها به صورت کتاب انتشار یافته است. چرا که پیشتر داده های اثر مذکور را از روی پایان نامة ایشان مطالعه کرده بودند. این اثر از این جهت ارزشمند است که در اوج تاریخ نگاری محلی ایران، به برشمردن و توصیف آثار مذکور می پردازد و البته خالی از تحلیل و مقایسه نیست.
دکتر عبدالرحیم قنوات که در سال 1387 دکتری
تاریخ اسلام خویش را در دانشگاه اصفهان به پایان رسانیده و همین اثر را به عنوان
پایان نامه دکتری عرضه کرد، در ابتدای سخن آورده است «نگارنده در این کتاب بیش از
هر چیز در پی به دست دادن گزارشی دقیق از تاریخ نگاری محلی ایران تا پایان سده
هفتم بوده است. البته این بدان معنا نیست که به نقد و نظر و مقایسه و تحلیل در
جریان این تحقیق توجهی نشده باشد»(مقدمه)
این که تاریخ محلی چیست یکی از دغدغه های مولف بوده است. چرا که هنوز نیز بسیاری مرز میان ادبیات تولید شده تحت عنوان تاریخ محلی و تاریخ عمومی را نمی پذیرند. مولف در این باره می آورد «به نظر نگارنده عنصر اصلی در تعریف تاریخ نگاری محلی تکیه بر اختصاصی بودن (به معنی جغرافیایی ) این گونه آثار تاریخ نگا ری در برابر انواع تاریخ های عمومی است. در تاریخ های عمومی وقایع وشرح حال افراد بدون توجه به قلمرو جغرافیایی خاصی گزارش می شود. در برابر این گونه کتاب ها آثاری قرار می گیرند که به تاریخ و شرح حال مردم یک واحد جغرافیایی خاص (روستا، شهر یا استانی) اختصاص دارند و پا از دایره حوادثی که بر مردمان آنجا رفته فراتر نمی روند »(ص 6)
او کتاب های الثار ، نوشته ابوعلی سلامی را مثال می آورد که در سال 300 ق به روستای خوار از توابع بیهق اختصاص داشته و به بیان تحولات آن روستا پرداخته است. تاریخ بخارا و تاریخ طبرستان ابن اسفندیار که همه محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص هستند، از دیگر مثال های وی برای تعریف تاریخ نگاری محلی می باشند. با توجه به این که تا قرن هفتم مولف حدود 142 اثر از این دست را برشمرده است، پس می توان یک نوع ادبی خاصی با نام تاریخ های محلی را تشخص و طبقه بندی کرد که رشته تاریخ محلی نیز برپایه شناسایی و تمرکز بر این نوع آثار به وجود آمده است. گو این که مثلا در همین محدوده زمانی فقط 18 تا از این آثار به دست ما رسیده باشد.
باید توجه داشت که برشمردن و مرتب کردن این گونه اثار کمک زیادی به شناسایی و تشخص به آنها به دست می دهد. چنان که تا پیش از این فهرست ها، در میان مورخان توجه زیادی به آثار تاریخ نگاری محلی نمی شد. بر همین اساس بود که نگارنده (عبدالمهدی رجائی) نیز آثار تاریخ نگاری محلی دوره قاجار را بر شمرده و در کتاب «شهرنگاری های عصر قاجار» آنها را مرتب کرده ام. در کتاب مذکور نیز جدود 260 اثر در کنار یکدیگر قرار گرفتند.
باید گفته شود یک پایان نامه دکتری دیگر در سال 1391 از بهمن زینلی تحت عنوان «نقد و بررسی تاریخ نگاری محلی ایران از سقوط بغداد تا پایان صفویه» نیز در دانشگاه اصفهان به پایان رسیده که می تواند در این فهرست کلان ما را یاری نماید.
به هر روی دکترعبدالرحیم قنوات اهمیت پژوهش در تاریخ نگاری محلی ایران را چنین برشمرده است:
1. شناخت بخشی مهم از جریان تاریخ نگاری ایرانی اسلامی
2. تاکید بر استفاده از منابعی که در تدوین تاریخ ایران و اسلام کمتر مورد توجه قرار گرفته اند
3. کمک به جریان تاریخ نگاری محلی معاصر از طریق معرفی الگوها، روش ها و سبک های کلاسیک این نوع تاریخ نگاری
البته مولف موارد ضعفی نیز برای این رویکرد تاریخ نگاری برشمرده است که چنین اند:
1. تضعیف اتحاد و یکپارچگی در قلمرو تمدن اسلامی
2. تضعیف بینش جهان شمول مورخان مسلمان
3. مبالغه در بیان فضایل و محاسن
4. نقل اساطیر و افسانه ها و روایات نادرست
نکته دیگری که از ابداعات این مولف می باشد، تقسیم بندی تاریخ نگاری های محلی به دو طبقه: تاریخ نامه ها (وقایع محور) و زندگی نامه ها (شخصیت محور) در این نوع آثار است. به عنوان مثال کتاب «ذکر اخبار اصفهان» که شامل زندگی نامه حدود دو هزار نفر از شخصیت های مرتبط با این شهر است در رده زندگی نامه های محلی قرار گرفته و کتاب «محاسن اصفهان» که به ذکر وقایع و توصیف این شهر اختصاص دارد در رده تاریخ نامه ها قرار می گیرد.
اهمیت دیگر این کتاب در این است که آثار «فتوح» نیز در زمره آثار تاریخ نامه های محلی ذکر گردیده و این دست آثار نیز دیده شده اند. اگر چه از کتاب های فتوح چیز زیادی برجای نمانده است اما اهمیت آنها و این که اطلاعات انها در کتاب های بعدی مورد استفاده قرار گرفته ما را بر آن می دارد که کتاب های مذکور را نادیده نگیریم.
بی گمان کتاب «تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی» یکی از بهترین و کامل ترین فهرست های این آثار در حوزه تمدن ایران است. کتاب مذکور برای دانشجویانی که قصد دارند به رشته تاریخ محلی قدم بگذارند یک راهنما و یک کتاب درسی است. هم چنین برای دانشجویانی که وارد این رشته شده اند نیز همین مقام را داراست .
نام کتاب : تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی تا سده هفتم
دکتر عبدالرحیم قنوات
انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (1393)
قیمت157000 ریال
تعداد صفحات 434
این که تاریخ محلی چیست یکی از دغدغه های مولف بوده است. چرا که هنوز نیز بسیاری مرز میان ادبیات تولید شده تحت عنوان تاریخ محلی و تاریخ عمومی را نمی پذیرند. مولف در این باره می آورد «به نظر نگارنده عنصر اصلی در تعریف تاریخ نگاری محلی تکیه بر اختصاصی بودن (به معنی جغرافیایی ) این گونه آثار تاریخ نگا ری در برابر انواع تاریخ های عمومی است. در تاریخ های عمومی وقایع وشرح حال افراد بدون توجه به قلمرو جغرافیایی خاصی گزارش می شود. در برابر این گونه کتاب ها آثاری قرار می گیرند که به تاریخ و شرح حال مردم یک واحد جغرافیایی خاص (روستا، شهر یا استانی) اختصاص دارند و پا از دایره حوادثی که بر مردمان آنجا رفته فراتر نمی روند »(ص 6)
او کتاب های الثار ، نوشته ابوعلی سلامی را مثال می آورد که در سال 300 ق به روستای خوار از توابع بیهق اختصاص داشته و به بیان تحولات آن روستا پرداخته است. تاریخ بخارا و تاریخ طبرستان ابن اسفندیار که همه محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص هستند، از دیگر مثال های وی برای تعریف تاریخ نگاری محلی می باشند. با توجه به این که تا قرن هفتم مولف حدود 142 اثر از این دست را برشمرده است، پس می توان یک نوع ادبی خاصی با نام تاریخ های محلی را تشخص و طبقه بندی کرد که رشته تاریخ محلی نیز برپایه شناسایی و تمرکز بر این نوع آثار به وجود آمده است. گو این که مثلا در همین محدوده زمانی فقط 18 تا از این آثار به دست ما رسیده باشد.
باید توجه داشت که برشمردن و مرتب کردن این گونه اثار کمک زیادی به شناسایی و تشخص به آنها به دست می دهد. چنان که تا پیش از این فهرست ها، در میان مورخان توجه زیادی به آثار تاریخ نگاری محلی نمی شد. بر همین اساس بود که نگارنده (عبدالمهدی رجائی) نیز آثار تاریخ نگاری محلی دوره قاجار را بر شمرده و در کتاب «شهرنگاری های عصر قاجار» آنها را مرتب کرده ام. در کتاب مذکور نیز جدود 260 اثر در کنار یکدیگر قرار گرفتند.
باید گفته شود یک پایان نامه دکتری دیگر در سال 1391 از بهمن زینلی تحت عنوان «نقد و بررسی تاریخ نگاری محلی ایران از سقوط بغداد تا پایان صفویه» نیز در دانشگاه اصفهان به پایان رسیده که می تواند در این فهرست کلان ما را یاری نماید.
به هر روی دکترعبدالرحیم قنوات اهمیت پژوهش در تاریخ نگاری محلی ایران را چنین برشمرده است:
1. شناخت بخشی مهم از جریان تاریخ نگاری ایرانی اسلامی
2. تاکید بر استفاده از منابعی که در تدوین تاریخ ایران و اسلام کمتر مورد توجه قرار گرفته اند
3. کمک به جریان تاریخ نگاری محلی معاصر از طریق معرفی الگوها، روش ها و سبک های کلاسیک این نوع تاریخ نگاری
البته مولف موارد ضعفی نیز برای این رویکرد تاریخ نگاری برشمرده است که چنین اند:
1. تضعیف اتحاد و یکپارچگی در قلمرو تمدن اسلامی
2. تضعیف بینش جهان شمول مورخان مسلمان
3. مبالغه در بیان فضایل و محاسن
4. نقل اساطیر و افسانه ها و روایات نادرست
نکته دیگری که از ابداعات این مولف می باشد، تقسیم بندی تاریخ نگاری های محلی به دو طبقه: تاریخ نامه ها (وقایع محور) و زندگی نامه ها (شخصیت محور) در این نوع آثار است. به عنوان مثال کتاب «ذکر اخبار اصفهان» که شامل زندگی نامه حدود دو هزار نفر از شخصیت های مرتبط با این شهر است در رده زندگی نامه های محلی قرار گرفته و کتاب «محاسن اصفهان» که به ذکر وقایع و توصیف این شهر اختصاص دارد در رده تاریخ نامه ها قرار می گیرد.
اهمیت دیگر این کتاب در این است که آثار «فتوح» نیز در زمره آثار تاریخ نامه های محلی ذکر گردیده و این دست آثار نیز دیده شده اند. اگر چه از کتاب های فتوح چیز زیادی برجای نمانده است اما اهمیت آنها و این که اطلاعات انها در کتاب های بعدی مورد استفاده قرار گرفته ما را بر آن می دارد که کتاب های مذکور را نادیده نگیریم.
بی گمان کتاب «تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی» یکی از بهترین و کامل ترین فهرست های این آثار در حوزه تمدن ایران است. کتاب مذکور برای دانشجویانی که قصد دارند به رشته تاریخ محلی قدم بگذارند یک راهنما و یک کتاب درسی است. هم چنین برای دانشجویانی که وارد این رشته شده اند نیز همین مقام را داراست .
نام کتاب : تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی تا سده هفتم
دکتر عبدالرحیم قنوات
انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (1393)
قیمت157000 ریال
تعداد صفحات 434
+
یکشنبه ۱ شهریور ۱۳۹۴ ساعت ۰۸:۲۱
نظر شما