معرفی کتاب«تاریخ سیاسی،فرهنگی و اجتماعی تشیع در آذربایجان(از آغاز تا طلوع دولت صفوی)

کتاب تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تشیع در آذربایجان (از آغاز تا طلوع دولت صفوی)، تألیف دکتر سید مسعود شاهمرادی و دکتر اصغر منتظرالقائم توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و قطب علمی مطالعات صفویه‌ی دانشگاه اصفهان به مرحله انتشار رسید. پژوهشهای انجام یافته در زمینه تاریخ‌های محلی تشیع در ایران از دو جهت قابل توجه‌اند؛ اول اینکه نمایانگر بعدی از تاریخ محلی بخش‌های مختلف ایران هستند، و دیگر از جهت بازنمایی تاریخِ تشیع در نقاط گوناگون ایران. کتاب «تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تشیع در آذربایجان(از آغاز تا طلوع دولت صفوی) تلاشی است در جهت نشان دادن مسیر پیشرفت تشیع در منطقه آذربایجان. در این اثر بعد از ذکر کلیاتی در باب معنا و مفهوم تشیع و بیان اطلاعاتی کلی در باب فرق عمده شیعی و همچنین گفتاری در باب محدوده تاریخی آذربایجان، سعی گردیده است تا چگونگی بسط تشیع در این دیار با گونه‌ای سبک ادواری یا گاهشمارانه بیان شود. آغاز این پژوهش از ورود اسلام و تشیع به آذربایجان در قرون اول و دوم هجری و نهایت آن تأسیس دولت صفویه در اوایل قرن دهم هجری است و بر همین مبنا تلاش شده است تا از هرآنچه که می‌تواند در ارائه تصویری از چشم انداز تشیع (در معنای عام و دربرگیرنده گرایش‌ها و فرق گوناگون آن) در آذربایجان یاری رساند، استفاده گردد. با بررسی مراحل تاریخی گسترش تشیع در آذربایجان، در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن، می‌توان دو مرحله کلی برای این امر در نظر گرفت؛ دوره اول، از ورود تشیع به آذربایجان در صدر اسلام تا حمله مغولان را در بر می‌گیرد و می‌توان آن را «دوران گسترش غیرمنسجم و ناپیوسته تشیع» در این سرزمین نام‌گذاری نمود. دوره دوم، از حمله مغولان و تأسیس حکومت ایلخانی تا طلوع دولت صفویه را دربر می‌گیرد و می‌توان از آن تحت عنوان «دوران گسترش منسجم و پیوسته تشیع» در آذربایجان یاد نمود که به رواج بیشتر تشیع در این دیار و در پی آن رسمیت تشیع در آذربایجان، توسط صفویان، انجامیده است. از ویژگی‌های مهم این پژوهش، استفاده از علوم کمک کار تاریخ، نظیر سکه‌شناسی و بررسی هنرهای اسلامیِ دارای مفاهیم و عناصر شیعی، است که این اثر را از دیگر تحقیقات موجود در این زمینه متمایز می‌کند. فهرست مطالب این کتاب عبارتند از:
فصل اول: کلیاتی در باب تشیع و محدوده تاریخی آذربایجان. فصل دوم: قرن اول و دوم هجری؛ ورود اسلام و تشیع به آذربایجان (نقش طرفداران اهل البیت(ع) در فتوحات آذربایجان،کارگزاران آذربایجان در دوران خلافت امام علی(ع)، قیام مختار و آذربایجان، نقش مهاجرت قبایل عرب در رواج تشیع در آذربایجان). فصل سوم: تشیع آذربایجان در قرون سوم و چهارم هجری (قیام الرافع بالله علوی، ساجیان و تشیع اسماعیلی، وکلای امام عصر(عج) در آذربایجان، آل مسافر و ایجاد حکومت شیعه اسماعیلی در آذربایجان، رسم انتظار فرج در قرن چهار هجری در آذربایجان، حمدانیان و آذربایجان، آل بویه و آذربایجان). فصل چهارم: تشیع آذربایجان از قرن پنجم تا میانه قرن هفت هجری (تشیع آذربایجان در دوران سلجوقیان، گزارش‌هائی از سادات آذربایجان در قرون پنج و شش هجری، تشیع آذربایجان در دوران خوارزمشاهیان). فصل پنجم: تشیع آذربایجان از میانه قرن هفت تا اواخر قرن هشت هجری (خواجه نصیرالدین طوسی و تشیع آذربایجان،تشیع آذربایجان در دوران غازان، رسمیت تشیع در دوران محمد خدابنده الجایتو،اسماعیلیان در آذربایجانِ دوران ایلخانی، جریان تسنن دوازده امامی و تصوف شیعی، چوپانیان و تشیع، آل جلایر و تشیع). فصل ششم: تشیع آذربایجان از اواخر قرن هشت تا اوایل قرن دهم هجری (سادات آذربایجان در دوران تیمور، تیموریان و صفویه، ظهور فرقه حروفیه، قراقویونلوها و تشیع، گرایش مذهبی آق قویونلوها، جنبش صفویان). بخش پایانی این کتاب نیز حاوی تصاویر متنوعی از برخی سکه‌های شیعی هم چنین برخی هنرهای دارای مفاهیم و عناصر شیعی است.