درحوزه هویت ملی، اهمیت یافتن و برجسته سازی هویت های خرد قومی،زبانی ومذهبی موجب ایجاد بحران دریکپارچگی ملت می گردد اما به رسمیت شناختن هویت های خرد ازسوی نهادهای«حافظ هویت ملی» ودررأس آنها دولت می تواند هرگونه زمینه تعارضات درون ملی در هویت ملی را ازمیان بردارد. این روزنوشت ضمن اشاره به هسته سخت هویت ملی ایرانی به ترسیم نسبت هویت ملی وهویت دینی دررویدادهای مهم ایران در دوره معاصر می پردازد.
هویت درنحوه پاسخ‌دهی به سؤال« من کیستم؟» مشخص می شود که درپاسخ به آن «من هستم»بروز می یابد. هویت به این معنی است که من چگونه خود را می بینم وچگونه دیگران را می‌بینم،پس هویت شامل دو بعد درونی وبرونی است و هویت به وسیله مشابهت و تفاوت مشخص می شود؛شباهت با کسانی که مثل ما هستندوتفاوت با کسانی که مانند ما نیستندواین ازطریق سمبل ها ونمادهای آشکارو پنهان مشخص می شود.[i]برای مناطق مختلف می توان هویتی درنظر گرفت این هویت می تواند تاریخی باشد اما این گونه هویت انگاری ممکن است دربیشترموارد مطابقه محیطی نداشته باشد.هویت پدیده ای پیچیده است که درطول زمان می‌توانددچار استحاله شودوتقلیل و تراکم یابد وفربه ولاغرگردد. زبان(لهجه های گوناگون)،نژاد،آیین ومذهب،ویژگی های جغرافیایی- طبیعی ازجمله شاخصه های هویت زایی برای تمرکز نگرش محلی است. افزون بر این موارد،اموراداری نیز از اسباب تصنعی تمایزات مرزسازی درحیطه محلی/منطقه ای می باشند.1[ii] علاوه براین ازمنظر حاکمیتی نیزهویت اجتماعی وابعادمختلف آن مانندهویت ملی،هویت قومی وغیره موردتوجه جدی قرارگرفته ودرسیاست ها وبرنامه ریزی های موجود جایگاه ویژه ای یافته است ازجمله در سند چشم انداز بیست ساله ایران نیز ارتقا سطح هویت ملی به عنوان یکی ازاهداف استراتژیک درنظرگرفته شده است..[iii]
تنوع قومی ایران پرسش بزرگ حکومت های ملی در دوره های مختلف تاریخی بوده است .رسمیت بخشیدن به تعارضات میان قومیت ها ومفهوم فراگیر ملیت به زیان گفتمان غالب سیاسی است و به قدرت گرفتن اقلیت های قومی منجر می شود..دریافت مفهوم کلیدی « تفاوت » و جایگزین ساختن ان بامفهوم«تضاد وتقابل»مهمترین هنر زمامداری یکپارچه است وپس ازاینکه درک و القای تفاوت به جای تضاد به نحو موفقیت آمیز به انجام رسید، می توان فرهنگ پذیرش تفاوت ها را به عنوان یک آموزه عمومی مورد سیاست گذاری قرارداد.[iv] بطوری که یکی ازکارکردهای تاریخ محلی جدید همگرائی وتشابه است به جای واگرائی وتمایز.[v]
گفتمان هویت ملی ایران دارای عناصر سازنده وشکل دهنده ای است که در طول قرون گذشته دربستراجتماعی جامعه ایرانی و محیط آن شکل گرفته وهسته سخت هویت ملی ایرانی را بوجودآورده است.ازجمله عناصرتشکیل دهنده این هسته سخت: سرزمین ، تاریخ،فرهنگ و زبان،دولت ودین می باشند.[vi]
بررسی ها نشان می دهد که مردم ایران درفکرتعامل بین مؤلفه‌های هویتی موجود بین خودهستندواینها رادرکنارهم می بینند وما میتوانیم بین این مؤلفه ها تعامل برقرارکرده وآینده ای بهتربرای کشورمان با هویتی که هویت ملی ودینی است با انسجام و وحدت بیشتررقم بزنیم.[vii]
به لحاظ روش شناختی می توان کیفیت تعاملات میان هویت ملی و هویت دینی را درچارچوب تحولات تاریخی ایران معاصر مورد بررسی و محل ها وموقعیت های خطیر وگردنه های تاریخی را به عنوان شاهد وقرائن این رابطه وکیفیت آن را مد نظر قرارداده وتعاملات میان دوعنصر را واکاوی نمود.جدول ذیل نسبت هویت ملی و هویت دینی ایرانیان در رویدادهای مهم سیاسی اجتماعی ایران معاصر را نشان می دهد.این جدول بیانگر پویائی و تعامل بین هویت ملی و هویت دینی شهروند ایرانی است.[viii]


[i] - روحانی،حسن(1390): «چشم اندازهویت ملی ودینی ایرانی»، ،مجموعه مقالات آینده شناسی هویت های جمعی درایران،تهران،پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام،صص9-40.  
[ii] - نورائی،مرتضی(1390): «جغرافیای تاریخی وتاریخ محلی،تعاملات وتمایزات»تهران،کتاب ماه تاریخ وجغرافیا،شماره163،صص2-7
[iii] - پژوهشنامه هویت(1387):تهران،پژوهشکده تحقیقات استراتژیک،ص7.
[iv] - گزارش راهبردی:بررسی بحران هویت درایران(1385):فصلنامه مرکزتحقیقات استراتژیک،،سال اول،شماره19،ص40.
[v] -نورائی ،همان.
[vi] - احمدی،حمید(1386): «اتحادملی،هویت ملی وضرورت بازسازی آن درایران(نگرش معرفت شناسی)»تهران،مجموعه مقالات همایش ملی،اتحادملی؛راهبردها وسیاست ها،صص26-62.
[vii] - روحانی،همان.
[viii] همان.