اقتصاد و امنیت
خاطرات دکتر علینقی عالیخانی
برنامه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر در عصر پهلوی دوم، بزرگ ترین پروژه تاریخ شفاهی ایران(انجام شده به وسیله عوامل داخل ایران) تا زمان حاضر می باشد که در طول 14 سال با مصاحبه با 57تن از رجال و تصمیم گیران سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی دوران حکومت پهلوی دوم در نقاط مختلف جهان، انجام پذیرفته است و مشتمل بر 7000ساعت مصاحبه صوتی و تصویری، 4000 قطعه عکس و 20000 برگ سند نویافته از اسناد ساواک، اسناد کارگزینی ارتش، مجموعه ی اسناد شخصی مصاحبه شوندگان و اسناد دربار می باشد که به وسیله ی چاپ و نشر این مصاحبه ها در قالب کتاب و لوح فشرده در اختیار پژوهش گران قرار می گیرد. این پروژه عظیم با حمایت سه نهاد مهم پژوهشی یعنی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، صداو سیما و موسسه فرهنگی و هنری نقش جهان هنر به مدیریت آقای حسین دهباشی صورت پذیرفته است و از آن جا که این پروژه بر اساس توافق نامه ای که بین کتابخانه ملی ایران و کتابخانه کنگره آمریکا برقرار شد، توانست پیش برود، نسخه ای از این مصاحبه ها در اختیار کتابخانه کنگره آمریکا هم قرار گرفته است.
مدیر این برنامه حسین دهباشی(1350 تهران) دارای سوابقی چون روزنامه نگاری بحران های بین المللی، کارگردانی مستند، پژوهش تاریخ معاصر ایران، با محوریت انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق و مشاور ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.
این مصاحبه ها که قرار است در بیش از 60جلد منتشر شوند، هم اکنون با نشر 4ج به وسیله سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و به کوشش حسین دهباشی و رونمایی از آن ها در آذر 1393ش کلید خورده اند.
به گفته ی آقای دهباشی، گفت و گوی حاضر آمده، صرفا بیانگر نقطه نظرات مصاحبه شونده است و در کنار همه ی ارزش هایی که در جایگاه منظری تازه در نقل دست اول تاریخ معاصر کشورمان دارد، احتمال دارد بنابر عواملی چون اشتباه حافظه، خطای لفظی و حتی تعمدی مصاحبه شونده در لحاظ نمودن انگیزه شخصی و مبالغه یا بیان نادرست مطالب، واجد گزاره هایی به شدت گمراه کننده باشند. با وجودیکه بسیار تلاش شده تا با افزودن توضیحات، تصاویر، اسناد و مانند آن ها، تا آن جا که لازم و ممکن بوده کتاب کامل تر و درست تری ارائه شود. اما یادآوری این نکته لازم است که در مطالعات تاریخی تنها با صبوری زیاد و مقایسه منتقدانه و هوشمندانه همه ی گفته ها و مدارک ضد و نقیض موجود و پراکنده ممکن است بتوان به آن چه در واقع افتاده به تدریج نزدیک شد.
این مجموعه که جلد چهارم است شامل، خاطرات دکتر علینقی عالیخانی(1307 ابهر) می باشد. وی فرزند عابدین خان درجه دار قزاق بود که به دلیل دوستی با رضاشاه رئیس املاک او در تاکستان قزوین بود. عالیخانی فارغ التحصیل علوم سیاسی از دانشگاه تهران و دکترای اقتصاد از دانشگاه پاریس است، بعد از بازگشت به ایران در نخست وزیری و شرکت ملی نفت ایران مشغول کار شد و مشاور اتاق بازرگانی تهران هم بود.
گفت و گو با علینقی عالیخانی در خلال چندین جلسه گفت و گو و در سال 1388 در ویریجینیای آمریکا صورت گرفته که روایت دست اولی از مشاهدات وی در مباحثی چون جداسازی آذربایجان، نهضت ملی شدن نفت و نخست وزیری دکتر مصدق، کودتای 28مرداد و فضل الله زاهدی، خصوصی سازی در شرکت نفت، فساد اقتصادی و وضعیت دولت و صنایع، ایجاد زیرساخت های صنعتی و تجاری، حمایت از صنایع و کشاورزی، اصلاحات ارضی و نتایج آن، رابطه با نخست وزیران و شاه، گزارش ساواک مبنی بر اختلاس و فساد مالی در وزارت اقتصاد، لایحه کاپیتولاسیون، وضعیت و جامعه علمی ایران و دانشگاه تهران، تشریح رویدادهای زمینه ساز در ظهور انقلاب و... می باشد.
از جمله مزایای این کتاب این است که، تمامی مصاحبه ها پس از ویرایش ذکر شده اند و 4 مورد مهم که در آن بیان شده عبارت اند از:
1.واژگان و عبارات غیر فارسی یا نیازمند توضیح.
2.اصطلاحات تخصصی و فنی مربوط به علوم طبیعی، اقتصادی، نظامی و سیاسی و...
3.رویدادها، رخدادها و حوادث تاریخی-اجتماعی
4.مدعاها و خطاهای آشکار تاریخی
در ذکر این موارد به منابع دست اول مانند فرهنگنامه و دانشنامه تخصصی اسناد و مدارک آرشیوهای تخصصی تاریخ معاصر رجوع شده است. اسناد تاریخی مانند نامه ها، اخبار جراید و تصاویر نیز در بخش ضمایم آمده اند. علاوه بر این در بعضی جاهای مجموعه، مطالب مکملی از سوی شخص مصاحبه شونده در سایر منابع مشابه آمده، با حروف ایتالیک در داخل متن گفت و گوها افزوده شده است. همچنین در این کتاب ها، متناسب با ادعاهای افراد تلاش شده است تا بعضی از این ادعاها در حاشیه صفحات راستی آزمایی شوند و مورد نقد و بررسی قرار گیرند، که همین امر ارزش اثر را دوچندان نموده است.