دکتر سید رسول ابطحی
دکتری:
دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد:
تاریخ ایران باستان، دانشگاه تهران
کارشناسی:
زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز
اسناد کنسولی انگلستان
روزنوشت زیر معرفی مختصری از مجموعه‌ی اسناد کنسولی منتشر شده‌ی انگلستان در ایران دوره‌ی قاجار و پهلوی می‌باشد.
نام کتاب: Iran Political Diaries (IPD) 1881–1965
ویراستار: R. M. Burrell
سال انتشار: 1997
تعداد جلد: 14
تعداد صفحات: 12000
این کتاب حاوی گزارش‌های محرمانه‌ی کنسول‌های انگلستان در شهرهای مختلف
ایران در فاصله‌ی زمانی 1881 م/ 1259 ش، تا سال 1965 م/ 1343 ش، است. این گزارش‌ها از
طریق سفیر بریتانیا در تهران،
همراه با گزارش‌های او، به وزارت امور خارجه‌ی بریتانیا مخابره می‌گردید. کنسول‌های
انگلیسی، به عنوان مهم‌ترین عوامل اجرایی دولت بریتانیا و منابع کسب
خبر از سراسر نقاط ایران، برای اتخاذ تصمیمات این دولت در راستای سیاست‌ها و منافع
بریتانیا در ایران و منطقه، گزارش‌های خود را به شکل روزانه، هفتگی، ماهیانه و
سالیانه مخابره و دستورهای لازم را از دولت بریتانیا دریافت می‌کردند.
با توجه به
نفوذ بریتانیا در ایران و جهان به عنوان یکی از قدرت‌های جهانی و همچنین روابط
کنسول‌های انگلیسی با عوامل قدرت و نفوذ در سراسر ایران از جمله مقامات حکومتی
ایران، کنسول‌ها و مأموران روسیه و دیگر
قدرت‌ها و افراد متنفذ، گزارش‌ها دربردارنده‌ی نکات بسیار مهمی از حوادث و وقایع
آشکار و نهان هستند که رجوع به آنها به عنوان اسناد منتشر شده، بر هر پژوهش‌گر و
محقق تاریخ و سیاست ایران معاصر، لازم و واجب است. علاوه بر این،
نظر به اینکه این گزارش‌های کنسولی از
شهرهای مختلف ایران است، بررسی و تحلیل آنها نه تنها برای تاریخ عمومی ایران بلکه
برای آگاهی از وقایع شهرها و مناطق مختلف ایران به عنوان یکی از منابع مهم تاریخ
محلی ضروری می‌باشد. به ویژه اینکه در آنها، مطالبی درباره‌ی زندگینامه، ویژگی‌های
شخصیتی و رفتاری افراد مختلف سیاسی و بانفوذ ایرانی در مناطق مختلف کشور به منظور
معرفی آنها به مقامات بریتانیایی وجود دارد که برای شناخت افراد مذکور حداقل از
دید انگلیسی‌ها و نوع روابط آنها با یکدیگر بسیار مهم می‌باشند.
گزارش‌های موجود در این مجموعه در بعضی موارد بسیار مشروح و با جزئیات و در
بعضی موارد بسیار مختصر هستند، زیرا کنسول‌های انگلیسی بیشتر به وقایعی که در
رابطه با اهداف سیاسی و تجاری بریتانیا از زاویه‌ی منافع این قدرت در ایران و
منطقه بوده، پرداخته‌اند. شاید هم در هنگام انتشار آنها، بعضی گزارش‌ها به عنوان
اسناد محرمانه بنا به صوابدید مقامات سیاسی دولت انگلستان، حذف یا مختصر شده باشند. البته در بعضی موارد هم، علت
این اختصار وضعیت ویژه‌ی آن دوره می‌باشد. به عنوان نمونه، گزارش‌های کنسول‌های
انگلیسی از شهرهایی مانند اصفهان و شیراز در طول دوران جنگ جهانی اول به ویژه در
فاصله‌ی سال‌های ۱۹۱۵م تا ۱۹۱۸م، بسیار مختصر است و یا در مواردی اصلاً هیچ گزارشی
وجود ندارد. زیرا انگلیسی‌ها و عوامل آنها به وسیله‌ی آلمانی‌ها و مجاهدین از این
شهرها اخراج گردیدند و یا مجبور به ترک این شهرها شدند.
پیش از چاپ این مجموعه در سال 1997، بخشی از این
گزارش‌ها که مربوط به حوادث و وقایع دوران مشروطه است، در همین دوران برای اولین
بار زیر نظر سردار اسعد بختیاری به وسیله‌ی چند نفر به فارسی ترجمه گردید و سپس به
کوشش و ویراستاری احمد بشیری در هفت جلد با عنوان «کتاب آبی» منتشر گردید. این
گزارش‌ها برای بار سوم به اهتمام «رحیم رضازاده‌ی ملک» در سال ۱۳۷۷ ش، در یک مجلد
منتشر شد. در سال‌های اخیر نیز «مرکز
اسناد انقلاب اسلامی» بخش‌هایی از این مجموعه را با ترجمه‌ی افشار امیری و تعدادی
دیگر از مترجمان با عنوان «یادداشت‌های سیاسی ایران» منتشر کرده است. بنابراین این
مجموعه هنوز به طور کامل به فارسی ترجمه نشده است.
چاپ کامل این مجموعه به زبان انگلیسی هم در هر کتابخانه‌ای از جمله کتابخانه‌ی
مرکزی دانشگاه اصفهان و کتابخانه‌ی مرکزی شهرداری اصفهان موجود نمی‌باشد. علاقه‌مندان
و پژوهش‌گران می‌توانند به کتابخانه‌ی ملی ایران در تهران به قسمت ایران‌شناسی،
بخش اسناد، رجوع نمایند.
+
سه‌شنبه ۲۶ بهمن ۱۴۰۰ ساعت ۱۰:۲۱
نظر شما