دکتر سید رسول ابطحی
دکتری:
دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان
کارشناسی ارشد:
تاریخ ایران باستان، دانشگاه تهران
کارشناسی:
زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز
یک فنجان تاریخ محلی
«کامن» در راستای بیان فلسفهی تاریخ محلی، با اینکه تاریخ محلی را به عنوان مطالعهی یک منطقهی جغرافیایی محدود میپذیرد، اما بر پژوهش در حوزهی وسیعی از موضوعات مختلف در این محدودهی خاص در بستری مقایسه گونه با تاریخ ملی تأکید دارد.
نوشتار زیر خلاصهای
از مقدمهی مؤلف «کارول کامن» (CAROL KAMMEN) بر کتاب خویش On Doing Local History میباشد، که هم شامل معرفی این کتاب و هم دربردارندهی تعریفی از
تاریخ محلی است. خانم کامن، فارغالتحصیل دانشگاه جورج واشنگتن، بیش از بیست سال است که دربارهی تاریخ
محلی تحقیق، تألیف و تدریس میکند. او کتابها و نمایشنامههای زیادی دربارهی
تاریخ محلی نگاشته است. از جمله کتاب بالا و کتابی دربارهی تاریخ اجتماعی شهرستان تامپکینز، شهری که در آن زندگی و کار میکرده، کتابی با عنوان «هنر تاریخ محلی» و … که این کتابها برندهی جوایزی هم گشتهاند. او همچنین یکی از ویراستاران دایرهالمعارف تاریخ محلی میباشد.
اغلب تاریخنگاران غیر حرفهای به تاریخ محلی
میپردازند یا خود را با این موضوع درگیر میبینند، بدون اینکه بدانند علم تاریخ
دربارهی چه چیزی است. چنان چه تاریخ محلی را چیزی بدانیم که در گذشته انجام میشده، به یک موضوعی بدون تعریف و چارچوب مشخص و در عین حال پر از مطالب بالقوه برای
گفتن تبدیل میشود. زیرا تاریخ در حیطهی عمومی قرار دارد و مطالب آن پیوسته به
وسیلهی افراد مختلف که تخصص تاریخی ندارند، نقل میگردد و اغلب به وسیلهی
روزنامهنگاران، سیاستمداران، خطیبان، وعاظ و … مورد استفاده قرار میگیرد. بدین ترتیب تاریخ در هر زمان برای استفادههای گوناگون قابل دسترس به نظر میرسد.
در این
راستا، تاریخ کاملاً با علمی مانند پزشکی متفاوت است. زیرا پزشکی به افراد تازهکار اجازهی فعالیت در حرفهی خویش را نمیدهد. همچنین مردم نمیتوانند برای یک
مدت طولانی یک پزشک یا دندانپزشک غیرحرفهای را تحمل کنند. در حالی که گذشته به
همهی ما تعلق دارد و زبان تاریخ، زبانی است که با آن صحبت میکنیم و روشهای
تاریخی به استثنای دورههای اخیر که به وسیلهی مورخان متخصص از روشهای آماری و
ریاضی بهره برده است، به طور عمده به هوش و برداشت عمومی متکی بوده است. در نتیجه
بیشتر تاریخها از اصطلاحات فنی نامأنوس و روششناسی تخصصی عاری هستند به طوری که
هر کس علاقهمند به تاریخ است، میتواند یک جلد کتاب تاریخی را بردارد و از آن سود
ببرد. این دسترسی به گذشته، به هرکس اجازه میدهد که خویش را در تاریخ درگیر نماید
و در این میان تاریخ محلی در دسترسترین تاریخها است، زیرا بسیار نزدیک به ما و
محل زندگی ما است.
تعدادی از نویسندگان قواعدی را برای نوشتن،
تحقیق کردن و ارائهی تاریخ محلی پیشنهاد کردهاند و بدین وسیله فهرستی از بایدها
و نبایدها برای مورخان محلی فراهم نمودهاند. از قبیل اینکه چگونه تاریخ محلی
بنویسیم و چه بنویسیم. یا مثلاً چگونه منابع را در زیرنویس ارجاع دهیم یا نقشههایی در
رابطه با موضوع به نوشتهی خود ضمیمه
کنیم. چنین نویسندگانی، تاریخ محلی و مورخان محلی را از منظر یک سبک و مدل تجویزی مورد
خطاب قرار میدهند و معتقدند که وظیفهی آنها نشان دادن مراحلی است که یک مورخ
برای نوشتن تاریخ باید آنها را طی کند. همهی این مطالب مفید هستند اما چیزی
که در این کتابها و مقالات نادیده گرفته میشود، عبارت است از مسألهی اساسی تلقی
ما از تاریخ محلی، یعنی اینکه یک مورخ محلی چه میکند و چرا این گونه عمل میکند و
تاریخ محلی در همهی ابعاد آن چه معنایی برای مردم، برای احساس و درک مردم از هویت
خویش و خود مورخ دارد.
بر این اساس در این کتاب شیوههای
نوشتن یک تاریخ محلی موفق به رشتهی تحریر درنیامده است، بلکه تلاش شده است تا
توضیح داده شود که مورخان محلی چه میکنند و آنها تحت چه شرایط و سنن رایجی به یک
کار طاقتفرسا میپردازند. در این دیدگاه، مورخان محلی تازهکارانی (amateur) هستند که در
عرصههایی از علم وارد میشوند که در این عرصهها، افراد متخصص بسیار باهوش و آموزش
دیده، روشهای دقیق گوناگونی را بسط و توسعه دادهاند.
در اینجا به منظور روش شدن بحث، تعریف
تاریخ محلی ضروری به نظر میرسد. برای این تعریف از یک دیدگاه قدیمی انگلیسی شروع
میکنیم که تعریفی انعطافپذیر است. بر اساس این تعریف که در اواخر دههی 1950 و اوایل دههی 1960 میلادی به وسیلهی اندیشمندان انگلیسی دانشگاه لستر (Leicester) رواج یافت، تاریخ محلی عبارت از مطالعهی خاستگاه،
مراحل رشد و افول جوامع است. این تعریف، مورخ را به مشخص کردن یک جامعهی خاص و
سپس پیگیری یک راه مشخص برای شناخت گذشتهی آن جامعه مقید میکند. اما در اینجا باید
توجه داشت که تاریخ محلی یک نوشتهی کوتاه شدهی تاریخ ملی نیست، زیرا در این
صورت یک مورخ محلی تنها به دنبال آن دسته از ویژگیهای تاریخ محل مورد مطالعهی خویش است که در دیدگاه کلی یک تاریخ عمومی به کار میآید. در نتیجه موضوعات و ویژگیهای خاصی که در طول تحقیق از یک منطقهی خاص ظاهر میگردد،
نادیده گرفته خواهد شد. در صورتی که تاریخ محلی مطالعهی وقایع گذشته، شامل مردم و
گروههایی است که در یک محدودهی جغرافیایی خاص زیست میکنند. مطالعهای که بر اساس
یک تنوع گسترده از مدارک و اسناد در یک محیط مقایسهای، که هم منطقهای و هم ملی
است، صورت میپذیرد. چنین مطالعهای باید به وسیلهی مورخی انجام شود که در عین اینکه
روشهای مناسب موضوع مورد مطالعهی خویش را به کار میبرد، از قواعد عمومی تحقیق
تاریخی یعنی صداقت، مسئولیتپذیری، روشناندیشی و دقت هم پیروی میکند. این تعریف
که میتواند شامل هر نوع پژوهشی بشود به وسیلهی یک ویژگی تاریخ محلی، تعریفی خاص
میشود و آن اینکه تاریخ محلی در بطن خویش مربوط به مطالعهی وضعیت بشر در عرصهی
زمان است.
ما برای فهم گذشتهمان تلاش میکنیم و اگر این
فهم به فهم موقعیت حال و آیندهی ما کمک کند، به هدف خود رسیدهایم. اما این تنها
هدف ما از مطالعهی گذشته نیست. تاریخ محلی یک فرایند یادگیری دربارهی تشریح علل
است. چرا و چگونه وقایع گذشته اتفاق افتادند؟ بر این اساس، تاریخ محلی بر خلاف اینکه
بر یک منطقهی جغرافیایی محدود تمرکز میکند، یک منطقهی وسیع از تحقیقات را شامل
میشود. یعنی مسائل تاریخی در بعد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از یک جامعه یا منطقه و
همچنین تاریخ دینی- مذهبی و فکری آن جامعه. بنابراین تاریخ محلی مکانی برای
بررسی واکنشهای فردی به وقایع تاریخی، محوطهای برای انجام تحقیقات جمعیتشناختی، مکانی برای شنیدن صداهای زنان، مکانی برای یافتن اطلاعات دربارهی شیوهی
تربیت فرزندان و مکانی برای پرسیدن سؤالاتی دربارهی آموزش و پرورش، تفریح و حتی در
بعضی موارد حریم خصوصی افراد میشود. تاریخ محلی به ما اجازه میدهد تا دربارهی برنامهریزی شهری و معماری محلی آن نظری بیفکنیم و دربارهی اینکه مردم در یک منطقهی خاص
چگونه زیستهاند، تحقیق کنیم. این نوع تاریخنگاری، فرصتی برای مطالعهی پیشینهی
گروهها و نحوهی رهبری آنها در جامعه، امور خیریه، جرم و جنایت و مسألهی جنسیت است.
تاریخ محلی مطالعهی این است که چه کسی در یک جامعه باقی میماند و چه کسی آن
جامعه را ترک میکند و چرا؟
تاریخ محلی در واقع چارچوبی را فراهم میکند که
در آن به منظور فهم سبک خاص یک منطقه به مطالعهی تاریخ فرهنگی آن منطقه میپردازد. در این نوع مطالعه به جز اسناد و مدارک، اموری مانند معماری، نحوهی پوشش،
تولیدات محلی و محیط زیست همه به عنوان مواد تاریخ فرهنگی مهم هستند. وسایل و
دستاوردهای فرهنگ عامیانه (folklore) و مطالعات مربوط به آن - هرچند بعضی وقتها به اشتباه به عنوان
تاریخ محلی تلقی میشوند. - میتوانند به نوشتن تاریخ محلی کمک کنند. زیرا تاریخ
محلی شکلهای مختلفی از تاریخ را دربرمیگیرد و روشهای مختلف تاریخی را از شفاهی
گرفته تا آماری و ادبی به کار میبرد.
بر این اساس هدف مؤلف در این کتاب، بررسی شرایط
ویژهای است که یک مورخ محلی تحت این شرایط به سختی تلاش میکند. همچنین طرح بعضی
سؤالات اساسی دربارهی روش تاریخی است. در همین راستا به محدودیتهایی پرداخته شده
که یک مورخ محلی از جانب مدارک، جامعه، محیط محلی و همچنین به وسیلهی خویش با
آنها دست به گریبان است. بنابراین به طرح
سئوالات مختلف دربارهی جنبههای مختلف فعالیتهای یک تاریخنگار محلی از قبیل
استفاده از مدارک، ساختار برنامههای پژوهشی، زبان، مشکلات مربوط به توقعات
خوانندگان و انتشار آنها پرداخته شده است.
این کتاب که دربردارندهی ربع قرن تحولات تاریخ
محلی از بدو پیدایش آن به عنوان یک رشتهی دانشگاهی و همچنین شامل فصلی دربارهی تاریخ
تاریخ محلی از ابتدای شکلگیری آن در اروپا یعنی قرن شانزدهم میلادی و انگیزههای
نگارش آن و دورههای مختلف تاریخ محلی در غرب است، حاصل یک عمر تلاش نویسندهی آن، در عرصهی تاریخ محلی و فعالیتهای او در زمینهی نشر مجلات و کتابهای گوناگون در رابطه با تاریخ محلی از جمله ویراستاری دانشنامهی تاریخ محلی است. نویسنده در این کتاب با بیان تجربهی خویش به عنوان ستوننویس یک روزنانهی محلی، راههایی
را توضیح میدهد که مورخان محلی با یافتههای خویش میتوانند با مردم ارتباط
برقرار کنند و مطالب خویش را از کتابها و مجلات به ستونهای روزنامهها و نمایشگاهها منتقل کنند. در سرتاسر کتاب، مولف بر نوآوری و تخیل به عنوان دو مهارتی یاد میکند که هرگاه با پژوهش علمی و نوشتار خوب ترکیب شوند، میتوانند تاریخ محلی را در
جامعه ارتقا بخشند. این کتاب نه تنها یک راهنمای عملی برای مورخان محلی است بلکه
ایدههایی نو دربارهی انواع موادی که میتوانند برای همهی تاریخ نگاران مفید
باشند، ارائه میدهد.
چاپ اول این کتاب درسال 1986 م، صورت گرفت و
در سال 2003 م، ویرایش دوم آن که حاصل بازنگری و بازنویسی مطالب آن توسط
نویسنده در جهت به روزشدن مطالب و همگامی با تحولات فکری مؤلفش بود، به چاپ رسید. در صورت تمایل به منظور آشنایی با فصول این کتاب میتوانید فایل ضمیمه را دانلود نمایید.
+
آدینه ۲۱ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۲۱:۳۸
نظر شما