صنعت چوب در اصفهان دوره قاجار و پهلوی
 چوب به دلیل ویژگی خاص و شکل پذیری مناسب  به عنوان ماده  اولیه غالب مصنوعات چوبی  می باشد. منبع‌ اصلی‌ تولید‌ چوب‌ کشورمان‌ همان‌ ۹/‌۱‌ میلیون‌ هکتار‌ جنگل‌ های‌ شمال‌ کشور‌ است‌ که‌ درصد‌ قابل‌ توجهی‌ از‌ آن‌ دارای‌ وضعیت‌ مخروبه‌ و‌ نیمه‌ مخروبه‌ است.‌  چوب  در کشور ما تقریبا  قابل دسترس نیست  و  در بسیاری از نقاط ایران کمیاب است. در‌ چنین‌ شرایطی‌ ناگزیر‌ باید‌ منابع‌ دیگری‌ را‌ جستجو‌ کرد‌ تا‌ بتوانند‌ جایگزین‌ گونه‌های‌ بومی‌ شمال‌ کشور‌ شود‌ و‌ فشار‌ وارده‌ به‌ جنگل‌های‌ طبیعی را‌ کاهش‌ داد. زیرا در  شهرهایی همچون اصفهان منابع  چوبی به دلیل  وضعیت  آب و هوا یی  بسیار کمیاب است.  با وجود موقعیت جغرافیایی ، آب و هوای نیمه بیابانی اصفهان  انتظار داشتن جنگل های انبوه  سرابی بیش نیست .  اما وجود درختانی همچون زبان گنجشک ، زالزالک ، ارجن و یا به زبان محلی ارزن ، گلابی ، سپستان ، سماق ،توت ، وسک ، تاک ،  پسته ، چنار، افرا،  سپیدار ، جاز و سرو برای استفاده  تولیدات  داخلی تا حدودی پاسخگو بوده است . البته در دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی از چوب،  علاوه در بخش صنعت در تمام خانه ها جهت روشنایی ، پخت و پز و ذغال سوزی نیز استفاده  می کردند( عابدی، 1334   :  187-181)
با توجه به  کمبود چوب و استفاده  از چوب در مصارف خانگی و تجاری،  باز هم اصفهان  در زمره تولیدکنندگان مصنوعات چوبی در  دوره قاجار وپهلوی به شمار میرود. اصفهان از داعیه داران  تولید  برخی از هنرهای دستی  از جمله ( خراطی ، منبت کاری ، معرق کاری ، مبل سازی  ، درب و پنجره سازی و ...)می باشد .
 خراطی یکی از هنرهای  دستی و سنتی اصفهان می باشد، که ماده اولیه آن چوب است . در این هنر، چوب  به اشکال زیبایی تراش داده می شود.  سپیدار بهترین چوب برای خراطی است . هرچه چوب سپیدار  محکم تر باشد ، کار ظریف تری حاصل  می گردد.  در دوران قاجار و پهلوی ، خراطی  به شکل  سنتی  انجام می گرفت ، اما امروزه  به شکل مکانیزه انجام می گیرد. خراطان اصفهانی با مهارت وصف ناشدنی وسایلی چون قلیان ، پایه های مبل ، آباژور،ظروف آشپزخانه و....می ساختند  و حتی نظر اغلب سیاحان خارجی  جلب این مصنوعات  بوده است(سید صدر، 1386 ،474).
واژه منبت از نبات به معنی گیاه گرفته شده است و در اصطلاح به نقش برجسته و کنده کاری روی چوب است( سیدصدر ،1386: 410). اوج شکوفایی هنر منبت کاری و خاتم سازی دراصفهان در دوره صفویه  بوده است .  در دوره  قاجار به علت کم توجهی به این هنر ، تقریباَ این هنر دچار افول شد. اما  از آنجا که اصفهان  از دیرباز مهد هنر و هنرپروری بود ،  این هنر با تمام محدودیت ها ، با همّت منبت کاران قابل ، همچنان زنده ماند و با خلق آثار فاخر توجه  سیاحان و هنردوستان  به آن همه ظرافت و زیبایی معطوف  شده است. هنر دوستان و سیاحان نیز حق مطلب را ادا کردند و منصفانه  در این عرصه  نگاشتند . 
براساس گزارش دالمانی: " در شهر اصفهان، نجّاران  و منبت کاران  قابلی وجود دارند که مشابه کار آنان را در کمتر جایی می توان مشاهده نمود. این صنعتگران  در ساخت اشیاء چوبی مهارت قابل ملاحظه ای دارند و این اشیاء را با سلیقه خاصی منبت کاری می کنند. منبت کاران اصفهانی ، گاهاَ مس و قلع هم برای زینت کار خود استفاده می کنند" .وی اشاره  به نمونه کارهایی از این هنرمندان دارد ، از جمله،  منبت کاری هایی که همراه با مس و قلع در تزئین  درب های کاخ سردار اسعد در محله  جونقون  اصفهان  استفاده شده است، دارد(دالمانی، 1335: 371-369). میرزاحسن خان جابری نیزدر کتاب اصفهان  به مهارت مبل سازان و نجّاران و منبت کاران اصفهانی اشاره دارد.(جابری انصاری، 1321 : 377 ؛ باقری ،1371: 305).
بروگشن نیز با دالمانی هم عقیده بوده ، و به مهارت صنعتگران اصفهانی به خصوص نجّاران و منبت کاران  اشاره دارد. به گزارش وی در قصبه ای در اطراف اصفهان ، نجّاران و منبت کاران ، اشیاء چوبی بسیار ظریف و قابل توجهی از قبیل صندلی ، میز،  جعبه و تخته نرد ، قلمدان ، قاب آینه، قاشقهای شربت خوری  با چوب درخت گلابی و گردو می سازند و به جاهای دیگر می فرستند . این مصنوعات   را عموما شمشاد می گو یند. غالباَ صنعتگران این دیار این اشیاء را با ابزارآلات قدیمی که شبیه چاقوهای جیبی است ، کنده کاری می کند و مناظر برجسته و زیبایی  از قبیل شکارگاه و جنگ حیوانات  را بر روی چوب خلق می کنند(بروگشن، 1374: 223 ؛ دالمانی ، 1335: 371).
به گزارش دالمانی علاوه برشهر اصفهان ، در گلپایگان که از توابع این شهر می باشد ،  نیز جعبه های منبت کاری زرد رنگی با چوب می سازند که دارای نقوش برجسته ای هستند و تصاویری از جنگ حیوانات یا شکار  بر روی آن جعبه ها نقش بسته است ( دالمانی ، 1335 :374).
دکتر ویلز در سفری که در عصر قاجار به اصفهان داشته مجذوب صنایع دستی  و مصنوعات چوبی   این شهر شده و در خاطرات خود در مورد آن آثار چنین نگاشته است:  هنگام حضور در اصفهان مسجدی را مشاهده نمودم که ورود خارجی ها به آن مسجد ممنوع بود . پنجره های چوبی که با شیشه های رنگی مزین شده  و منبری که  از چوب ساخته شده بود  و در کنار آن منبر، صنوق چوبی وجود داشت که توسط استادکاران اصفهانی  با دست تزئین شده بود و توجه هر بیننده ای  را جلب می کرد .در مکتبخانه ها وحجره ها  قلمدان های زیبای ساخته شده از چوب ، قاب های آئینه و جلدهای منقوش شده که با روغن ، جلا یافته بودند وجود داشت . نظیر این آثار را تنها در مغازه های اجناس قدیمی استانبول و گاهاَ در عتیقه فروشی های لندن می توان یافت(ویلز، 1368: 238 ؛ کرزن، 1362: 53).
علاوه بر ویلز، فلاندن نیز به هنرهای دستی و مصنوعات چوبی  اصفهان  در سفرنامه اش اشاره دارد. فلاندن ، عمارت  چوبی زیبای کنار باغ محمدشاه  و پنجره های چوبی مزیّن شده به نقاشی ، به همراه  صندلی ها و میزهای منبت کاری شده درون کاخ  را به زیبایی توصیف کرده   است.  دایره زنگی ، چنگ و یک نوع ویلن که ایرانیان به آن کمانچه می گویند ، از جمله  دیگر اشیاء چوبی است که فلاندن در سفرنامه اش  از آنها نام می برد و به  ظرافت و زیبایی  آن اشاره دارد( فلاندن،1356: 184).
 میرزا غلامحسین افضل الملک نیز در سفرنامه اش  به وجود  نجّاران ، صحافان و صندوق سازان ماهر در اصفهان دوره قاجار اشاره دارد(افضل الملک ،1380:  49). در سال 1307هجری شمسی اوایل دوران پهلوی ، به دنبال تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمدغفاری ، مصنوعات چوبی  رونق از دست داده را دوباره بازیافت ، تاثیر و عملکرد این مدرسه حتی در اصفهان مشهود شد . به دنبال آن  چندین کارگاه خاتم سازی در شهر اصفهان به راه افتاد( دایرة المعارف فارسی). منبت  کاری در عصر پهلوی  به شیوه سنتی  عصر قاجار در شهرهای اصفهان ، گلپایگان ، آباده و سنندج رایج بود  و بر روی تابلو ، مبل ، بوفه و میز  با طرح هایی درشت و برجسته  اجراء می شد(سیدصدر، 1386: 410).
علاوه بر خراطی  و منبت ، هنر معرق نیز  در دوره   پهلوی در شهر اصفهان رواج داشت . معرق  ترکیبی از انواع چوب های خودرنگ است . معرق کاران با  مواد ومصالحی مثل استخوان شتر ، صدف ، روی ، مس، عاج  بر سطوح چوبی نقوش زیبایی  را  خلق می کنند. معرق کاران اصفهانی در کار خود  بیشتر از چوب گردو، چنار، عناب ، نارنج، سنجد، زبان گنجشک، راش ، گلابی و توسکا  استفاده می کردند( سید صدر، 1386: 390). با توجه به سعی و تلاش هنرمندان اصفهانی و روحیه هنر پرور مردمان این خطه  تولید مصنوعات چوبی کماکان هم در دوره قاجار و هم پهلوی ادامه داشت. البته برخی اوقات با افت و خیزهای اقتصادی و سیاسی  ، شرایط تولید نیز تغییر می یافت.