علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه،  شاهزاده نواندیش  نخستین وزیر علوم ایران در رجب 1297 قمری به همراه مسیو ریشارد خان، معلم زبان فرانسه دارالفنون، میرزا محمد علی خان منشی باشی و میرزا ابوالقاسم خان حکیم باشی به منظور استفاده از آب های معدنی لاریجان برای درمان بیماری«گرفتگی آواز» به آنجا سفر کرد. اگرچه وی موفق به درمان بیماری خود نشد و چند ماه بعد، در شب عاشورای 1298 قمری بدرود حیات گفت اما ره آورد ارزشمند این سفر، سفرنامه لاریجان اوست که حاوی داده های تاریخی ذیقیمتی می باشد. این سفرنامه که در واقع روزنامه سفر نویسنده از موقع حرکت از تهران تا روز بازگشت اوست، حاوی بخش های مختلفی است و مضامین گوناگونی را شامل می شود: از شرح آثار تاریخی چون امامزاده ها، مساجد و قبور گرفته تا گزارش از غارها، رسوم محلی و آب های معدنی.

سفرنامه اعتضادالسلطنه به لاریجان از بیستم رجب 1297 قمری که از تهران حرکت کرد آغاز می شود و پس از شرحی درباره اوضاع قراء حکیمیه، سرخه حصار، کمرد و استلک به شرح قریه بومهن و امامزاده سلطان مطهر آن می پردازد. وی شرح کاملی از مشخصات این امامزاده که بنای آن به وسیله ملک کیومرث ساخته شده ارائه می دهد. امامزاده تقی رودهن ، نیز مورد بررسی اعتضادالسلطنه قرار گرفت. ملاحظاتش درباره آبعلی که در آن روزگار به «چشمه علی» یا «مراد دهنده» معروف بود نیز با اهمیت است. او پس از توضیحاتی در مورد امامزاده هاشم به چگونگی ساخت آسیاب قصبه اسک پرداخته است.

در بیست و نهم رجب اعتضادالسلطنه با همراهانش از اسک به سمت نقش برجسته «تمثال همایونی» که امروزه به «شکل شاه» معروف است حرکت کرد. وی پس از ثبت مشخصات قراء طول از جمله نیاک، نوا، مون، کندلو، گزنک، شنگلده، شاهان دشت به شرح این نقش برجسته مبادرت نمود. اسامی اشخاص، متن کامل اشعار و نام سراینده آن از اطلاعات با ارزش این سفرنامه به شمار می رود.

در ادامه اعتضاد السلطنه چگونگی پیدایش و ترکیبات چشمه های آب اسک را مورد بررسی قرار داد. گزارش مبسوط نویسنده از غار اسک و ثبت مشاهدات مسیو ریشارد خان و ملا عیسی اسکی در بررسی این غار از بخش های با اهمیت و ارزنده این سفرنامه به حساب می آید. سفرنامه با رفتن اعتضادالسلطنه به قریه گرمابه در برای استفاده از آبگرم آن و شرح قراء طول راه ادامه می یابد.

پایان این گزارش که به شرح منازل بازگشت به تهران اختصاص دارد، حاوی اطلاعاتی ذی قیمت درباره آثار تاریخی و سنگ نوشته ها می باشد. اطلاعات ارائه شده در بررسی مسجد امام حسن(ع) ، امامزاده ها و سنگ نوشته ها ی قبور لواسان بسیار خائز اهمیت است، نیز اطلاعاتی مربوط به خرابه های "وهن وا" یا بهمن آباد در بلوک امیری لاریجان و بررسی غارهای نزدیک قریه مون به وسیله مسیو ریشاردخان و ملا ابراهیم کرنایی ارائه می دهد. از نکات قابل توجه در این سفرنامه اشاره به استفاده از تقویم فرس قدیم در بین اهالی لاریجان و گزارش نسبتاَ مفصل از جشن های باستانی در لاریجان و سایر بلاد ، وضعیت مذهبی و اماکن مذهبی، تعداد خانوارهای هر روستا(نفوس)، کیفیت زمین های کشاورزی و میزان آب های زیرزمینی و روان ، قومیت ها، گویش ها، حتی ذکر نام مسن ترین افراد در قریه ها ، معماری، پل های قدیمی و  نام بانیان ساخت این پل ها دارد. با توجه به توضیحات داده شده به نظر می رسد سفرنامه اعتضادالسلطنه کمک شایانی برای آشکار شدن اوضاع اجتماعی و فرهنگی مازندران در آن سنوات به شمار می آید. در میان آثار اعتضادالسلطنه سه رساله مربوط به مازندران است. نخست سفرنامه ایست که در سال 1272قمری در سفر به مازندران نگاشته شده که تاکنون به دست نیامده و تنها در سفرنامه لاریجان به آن اشاره شده است. دیگری "جغرافیای محال آذربایجان" است و در نهایت سفرنامه لاریجان آخرین اثر او محسوب می شود(نوری،1390: 24-26). از این سفرنامه دو تحریر در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نگهداری می شود.