دکتر ابوالفضل حسنآبادی
دکتری:
تاریخ محلی دانشگاه اصفهان، ۱۳۹۲
سمت:
رئیس اداره اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی
روش شناسی پژوهشهای تاریخ محلی
در مجموعه مقالاتی که درباره تاریخ محلی در کتاب Pursuit of local History گردآوری شده، مقاله ای از کنستانس مک لاگلین تحت عنوان if the world were filadelphia به چاپ رسیده است که به لحاظ روش شناسی پژوهش های تاریخ محلی جالب می باشد. در این جا مهمترین مباحث طرح شده در این مقاله ارائه می گردد.
روش شناسی پژوهش های تاریخ محلی
در مجموعه مقالاتی که درباره تاریخ محلی در کتاب Pursuit of local History گردآوری شده، مقاله ای از کنستانس مک لاگلین تحت عنوان if the world were filadelphia به چاپ رسیده است که به لحاظ روش شناسی پژوهش های تاریخ محلی جالب می باشد. در این جا مهمترین مباحث طرح شده در این مقاله ارائه می گردد.
1ـ یک مورخ هنگامی که درباره تاریخ یک دهکده کوچک یا تاریخ یک ملت مینویسد دارای مسئولیتهایی است که باید به آن توجه داشته باشد. کنستانس معتقد است که مورخ نه تنها باید توضیح دهد چه اتفاقی در کجا و چگونه اتفاق افتاده است بلکه باید به چرایی کار بپردازد.
2ـ در تاریخ محلی هر مکانی شخصیت منحصر به فرد خود را دارد و کیفیتی که باعث کارکرد متفاوت آن محل جغرافیایی با همسایهای میشود و از طرف دیگر به صورت عینی هر مکانی دارای ویژگیهای مشابهی با سایر جاها است که این مسأله باید مورد توجه مورخ تاریخ محلی قرار گیرد.
3ـ جغرافیای اجتماعی از مباحثی مهم و نویی است که نخستین بار یک واریز محقق جوان آن را در کنفرانس تاریخدانان آمریکا درباره چگونگی ظهور شهرهای بزرگ ارائه کرد. جغرافیای اجتماعی مفاهیم گستردهای دارد این که کجا چه نوع از مردم زندگی میکنند و از کجا و چگونه آمدهاند؟ تفاوتها و شباهتهای ساختار جامعه آن چیست؟ و چگونه یک الگوی جغرافیایی رشد پیدا میکند.
4ـ کنفرانس تحت اگر همه دنیا در فیلا دلفیا بود در مورد بررسی تاریخچه شهر و تغییرات در ترکیب جمعیتی و ساختاری آن برگزار شد در این کنفرانس سابقه شهر فیلا دلفیا از 1775 تا 1930 بررسی شد که چند دوره متفاوت را نشان میداد. از سال 1775 تا 1860 مردم مرکزی ثروتمند و روی شهر فقیر بودند از 1860 به تدریج دگرگونی در بافت شهر رخ داده است و به تدریج مردم فقیر در رینگ مرکزی و مردم ثروتمند به حاشیهها رفتند که نمونه کامل جغرافیای اجتماعی و تغییر الگوی ساختار شهری بوده است. آقای وارنر با استفاده از جداول آماری وضعیت روشنی از موقعیت شهر فیلا دلفیا در طی 155 سال نشان داد. در سال 1775 فیلا دلفیا یک مرکز تجاری بوده تا در آخرین تغییرات تبدیل به مرکزیت سیاسی آمریکای جدید شد. این شهر در سال 1860 شهری صنعتی با 500 هزار جمعیت بود. در این بررسی محقق جوان با استفاده از جداول آماری نشان داد که شغل مردم و توزیع جمعیتی و ملیتی چگونه بوده است، درآمد چه مقدار بود، گستردگی گروههای شهری و چگونگی آنها در شهر چه بود. اقلیتهای قومی و نژادی چه تغییراتی در ساختار شهری داشتهاند، فقراء و ثروتمندان کجا بوده و چه کار میکردهاند. این اطلاعات زمینههای فکری زیادی را برای تحریک فکری محققان ایجاد میکند.
5ـ موضوعات مهم در تاریخ محلی شهرها فراوان میباشد اما مهمترین منابع تاریخی محلی در شهرها در مرحله اول مردم هستند و در مرحله بعدی محیط فیزیکی و ساختار طبیعی و مصنوعی ساخت انسان و در مرحله آخر مؤسسات و ساخته انسانی که در یک شهر رشد میکنند. نتایج بررسی تاریخ محلی مقداری از آن مرتبط با محیط میباشد اما بیشتر مرتبط با ساختارهای انسانی و انواع فشارهای زندگی مردم است. مؤسسات و ساختههای بشری را باید در نتیجه فعالیتها و آرزوهای مردم دانست که در تقابل یا تعامل با محیط اطراف شکل میگیرد.
6ـ کیفیت تحقیق و بررسی در تاریخ محلی یک منطقه و اطلاعاتی که جمعآوری میشود و چگونگی در کنار هم گذاشتن آنها بستگی به سؤالاتی دارد که محقق از خودش میپرسد یا سؤالاتی که مردم از محقق میپرسند و توقع دانستن آن را دارند و شما براساس آن، این نیاز را به صورت سؤال مطرح کرده و دنبال آن میروید. اگر از شما پرسیده شود چرا جامعه این چنین شکل گرفت، چرا راه دیگری را پیش نگرفت شما را در روشنتر کردن اطراف تحقیق کمک میکند. به هرحال یک محقق باید تعاریف مرتبط با موضوع را دقیقاً مشخص کرده و تواناییهای خود را مرتبط با آن شناسایی و مشخص کند.
6ـ از دیگر موضوعاتی که در بررسی تاریخ محلی منطقه مهم میباشد مانند چه مردمی و چگونه به آن جا آمدهاند، سن توزیع چه مقدار هست، ملت اصلیشان و نژاد آنها چیست؟ مذهب و دین آنها چیست؟ رفتارهای شخصیت مجموعه چگونه است. جامعه یک منطقه چه مقدار به نقاشی، مجسمه سازی، ادبیات، هنرهای تجسمی و سرگرمیها علاقه نشان دادهاند، اشتغالات فکری، برنامه های تلویزیونی، حمل و نقل عمومی، مالیات، زبالهها، مدارس و... از دیگر موضوعات است.
7ـ مرحله بعد از ایجاد سؤالات در ذهن چگونه پیدا کردن منابع و مدیریت پروژه میباشد. این منابع چگونه باید در ادبیات رسمی قرار گیرد و از آن استفاده شود. یک محقق باید توجه داشته باشد که وظیفه او با جمعآوری منابع خاتمه نمییابد هر چند تهیه منابع کار بسیار مهمی است اما کنار هم گذاشتن منابع و تدوین برای مطالعه دیگران کار مهمتری است که باید صورت پذیرد.
8ـ در بررسی منابع تاریخ سطحی برای ملموس کردن اطلاعات و بیان روشن آوردن مصادیق یا بیان آماری خیلی گویا و مهم میباشد اما در نظر داشته باشید که تمام موضوعات مطرح شده قابل اندازهگیری نیستند باید در مورد این منابع چه کار کرد، مانند قضاوت دوباره یک عقیده، یا سنجیدن میزان پایبندی به مذهب، یا میزان آموزش رفتارهای مردم، برخوردهای نژادی، رفتار نسبت به زنها و سیاهان از مواردی که مشکل من باشد و باید در ارائه اطلاعات آن دقت گردد.
9ـ یکی از منابع مهم و قابل اعتنا در تواریخ محلی در عین حال کمتر مورد توجه محققان قرار میگیرد سرشماریها میباشد و نمودارهای آن از ارزش اطلاعاتی زیادی برخوردار هست. هنگامی که این سرشماریها زیاد میشود برداشت های اطلاعاتی از آنها سختتر میگردد. فراوانی اطلاعات باعث میگردد تا ربط بین آنها و استنتاج سختتر شود. سرشماریهای قدیمی یکی از منابع مهم به علت کمبود منابع در بررسی جغرافیای اجتماعی و تفاوتهای ساختاری میباشد.
10ـ مؤلف در قسمتی از مقاله با بیان جالب یکی از نکاتی که از بررسی دقیق تاریخ محلی آلبانی در آمریکا را به دست آورده توضیح میدهد و از یازده خانه صحبت میکند که در یک منطقه خاص به یک شکل ساخته شده است که قیمت آنها در آن زمان بسیار زیاد بوده است و نشان میدهد که بررسی این خانه ها چگونه میتوان اطلاعات با ارزش تاریخ محلی را هویدا نماید. در ادامه از منابعی مانند مدارک ساختمانی، بیمارستانی، مدارک عتیقه، مدارک ثبت ازدواج، مرگ و میر، مدارک عتیقه به عنوان منابع با ارزش در تاریخ محلی یاد میکند.
7ـ کنستانس از نامههای خصوصی که حاوی مطالب متنوع زیادی میباشد و مشخص عقاید شخصی و طرز فکر مردم در یک دوره میباشد به عنوان منابع قابل اعتنا یاد میکند و روزنامه های محلی که در همان زمان چاپ شدهاند را یکی از منابع با ارزش که فایده اطلاعاتی زیادی دارد معرفی کرده هر چند که محققان را به رعایت احتیاط در استفاده از منابع روزنامهای سفارش میکند. او در اشارهای که متضمن دقت او در تشخیص منابع تاریخ محلی میآورد که شمردن تعداد صندلیهای کلیسا و بررسی اسناد آنها به عنوان منابع مورد توجه قرار گیرد. 8ـ نکتهای که باید در مورد نوشتن تواریخ محلی دقت نمود این است که منابع آن در هر دوره با توجه به تغییرات در ساختارها فرق میکند. قطعاً منابع بررسی تاریخ یک شهر در قرن 19 یا 20 تفاوت زیادی با هم دارد و روند تکنولوژی جدید چهره شهرها را تغییر داده و بر ساختار فکری انسانها گرفته تا برنامه غذایی، تفریحات و... تأثیر زیادی داشته است، جادهها، کانالها، فرودگاهها، بانکها و... از مظاهر تمدن جدید میباشد که تغییر زیادی در ساختار تواریخ محلی داده است. اگر محقق احترام به نوشتن تاریخ محلی یک شهر میکند باید همه این منابع را شناسایی و بررسی کند تا بتواند الگوی تغییرات را در یک دوره ترسیم نماید.
9ـ نکته پایانی که مؤلف در مقاله ذکر کرده در واقع توصیهای به کلیه تاریخ محل کاران آماتور میباشد. وی میآورد تا زمانی یک فرد اقدام به جمعآوری منابع میکند یک مورخ بالقوه هست اما زمانی که اقدام به نوشتن میکند یک مورخ بالفعل میباشد. برای نوشتن مطلب باید چند نکته را به یاد داشته باشد: 1ـ همیشه مطالب نو وجود دارد و باید از یک نقطه اقدام به نوشتن مطالب نمایید. برای این منظور دوره زمانی خود را باید محدود کرده و در همان دوره هر چه میتوانید جستجو نمایید و سپس همان دوره را بنویسید. بررسی کردن دورهای به شما کمک میکند تا به دیدگاه کلی از موضوع رسیده باشید و در نهایت بدانید همیشه باید سؤالاتی برای پاسخ دادن وجود داشته باشد.
در مجموعه مقالاتی که درباره تاریخ محلی در کتاب Pursuit of local History گردآوری شده، مقاله ای از کنستانس مک لاگلین تحت عنوان if the world were filadelphia به چاپ رسیده است که به لحاظ روش شناسی پژوهش های تاریخ محلی جالب می باشد. در این جا مهمترین مباحث طرح شده در این مقاله ارائه می گردد.
1ـ یک مورخ هنگامی که درباره تاریخ یک دهکده کوچک یا تاریخ یک ملت مینویسد دارای مسئولیتهایی است که باید به آن توجه داشته باشد. کنستانس معتقد است که مورخ نه تنها باید توضیح دهد چه اتفاقی در کجا و چگونه اتفاق افتاده است بلکه باید به چرایی کار بپردازد.
2ـ در تاریخ محلی هر مکانی شخصیت منحصر به فرد خود را دارد و کیفیتی که باعث کارکرد متفاوت آن محل جغرافیایی با همسایهای میشود و از طرف دیگر به صورت عینی هر مکانی دارای ویژگیهای مشابهی با سایر جاها است که این مسأله باید مورد توجه مورخ تاریخ محلی قرار گیرد.
3ـ جغرافیای اجتماعی از مباحثی مهم و نویی است که نخستین بار یک واریز محقق جوان آن را در کنفرانس تاریخدانان آمریکا درباره چگونگی ظهور شهرهای بزرگ ارائه کرد. جغرافیای اجتماعی مفاهیم گستردهای دارد این که کجا چه نوع از مردم زندگی میکنند و از کجا و چگونه آمدهاند؟ تفاوتها و شباهتهای ساختار جامعه آن چیست؟ و چگونه یک الگوی جغرافیایی رشد پیدا میکند.
4ـ کنفرانس تحت اگر همه دنیا در فیلا دلفیا بود در مورد بررسی تاریخچه شهر و تغییرات در ترکیب جمعیتی و ساختاری آن برگزار شد در این کنفرانس سابقه شهر فیلا دلفیا از 1775 تا 1930 بررسی شد که چند دوره متفاوت را نشان میداد. از سال 1775 تا 1860 مردم مرکزی ثروتمند و روی شهر فقیر بودند از 1860 به تدریج دگرگونی در بافت شهر رخ داده است و به تدریج مردم فقیر در رینگ مرکزی و مردم ثروتمند به حاشیهها رفتند که نمونه کامل جغرافیای اجتماعی و تغییر الگوی ساختار شهری بوده است. آقای وارنر با استفاده از جداول آماری وضعیت روشنی از موقعیت شهر فیلا دلفیا در طی 155 سال نشان داد. در سال 1775 فیلا دلفیا یک مرکز تجاری بوده تا در آخرین تغییرات تبدیل به مرکزیت سیاسی آمریکای جدید شد. این شهر در سال 1860 شهری صنعتی با 500 هزار جمعیت بود. در این بررسی محقق جوان با استفاده از جداول آماری نشان داد که شغل مردم و توزیع جمعیتی و ملیتی چگونه بوده است، درآمد چه مقدار بود، گستردگی گروههای شهری و چگونگی آنها در شهر چه بود. اقلیتهای قومی و نژادی چه تغییراتی در ساختار شهری داشتهاند، فقراء و ثروتمندان کجا بوده و چه کار میکردهاند. این اطلاعات زمینههای فکری زیادی را برای تحریک فکری محققان ایجاد میکند.
5ـ موضوعات مهم در تاریخ محلی شهرها فراوان میباشد اما مهمترین منابع تاریخی محلی در شهرها در مرحله اول مردم هستند و در مرحله بعدی محیط فیزیکی و ساختار طبیعی و مصنوعی ساخت انسان و در مرحله آخر مؤسسات و ساخته انسانی که در یک شهر رشد میکنند. نتایج بررسی تاریخ محلی مقداری از آن مرتبط با محیط میباشد اما بیشتر مرتبط با ساختارهای انسانی و انواع فشارهای زندگی مردم است. مؤسسات و ساختههای بشری را باید در نتیجه فعالیتها و آرزوهای مردم دانست که در تقابل یا تعامل با محیط اطراف شکل میگیرد.
6ـ کیفیت تحقیق و بررسی در تاریخ محلی یک منطقه و اطلاعاتی که جمعآوری میشود و چگونگی در کنار هم گذاشتن آنها بستگی به سؤالاتی دارد که محقق از خودش میپرسد یا سؤالاتی که مردم از محقق میپرسند و توقع دانستن آن را دارند و شما براساس آن، این نیاز را به صورت سؤال مطرح کرده و دنبال آن میروید. اگر از شما پرسیده شود چرا جامعه این چنین شکل گرفت، چرا راه دیگری را پیش نگرفت شما را در روشنتر کردن اطراف تحقیق کمک میکند. به هرحال یک محقق باید تعاریف مرتبط با موضوع را دقیقاً مشخص کرده و تواناییهای خود را مرتبط با آن شناسایی و مشخص کند.
6ـ از دیگر موضوعاتی که در بررسی تاریخ محلی منطقه مهم میباشد مانند چه مردمی و چگونه به آن جا آمدهاند، سن توزیع چه مقدار هست، ملت اصلیشان و نژاد آنها چیست؟ مذهب و دین آنها چیست؟ رفتارهای شخصیت مجموعه چگونه است. جامعه یک منطقه چه مقدار به نقاشی، مجسمه سازی، ادبیات، هنرهای تجسمی و سرگرمیها علاقه نشان دادهاند، اشتغالات فکری، برنامه های تلویزیونی، حمل و نقل عمومی، مالیات، زبالهها، مدارس و... از دیگر موضوعات است.
7ـ مرحله بعد از ایجاد سؤالات در ذهن چگونه پیدا کردن منابع و مدیریت پروژه میباشد. این منابع چگونه باید در ادبیات رسمی قرار گیرد و از آن استفاده شود. یک محقق باید توجه داشته باشد که وظیفه او با جمعآوری منابع خاتمه نمییابد هر چند تهیه منابع کار بسیار مهمی است اما کنار هم گذاشتن منابع و تدوین برای مطالعه دیگران کار مهمتری است که باید صورت پذیرد.
8ـ در بررسی منابع تاریخ سطحی برای ملموس کردن اطلاعات و بیان روشن آوردن مصادیق یا بیان آماری خیلی گویا و مهم میباشد اما در نظر داشته باشید که تمام موضوعات مطرح شده قابل اندازهگیری نیستند باید در مورد این منابع چه کار کرد، مانند قضاوت دوباره یک عقیده، یا سنجیدن میزان پایبندی به مذهب، یا میزان آموزش رفتارهای مردم، برخوردهای نژادی، رفتار نسبت به زنها و سیاهان از مواردی که مشکل من باشد و باید در ارائه اطلاعات آن دقت گردد.
9ـ یکی از منابع مهم و قابل اعتنا در تواریخ محلی در عین حال کمتر مورد توجه محققان قرار میگیرد سرشماریها میباشد و نمودارهای آن از ارزش اطلاعاتی زیادی برخوردار هست. هنگامی که این سرشماریها زیاد میشود برداشت های اطلاعاتی از آنها سختتر میگردد. فراوانی اطلاعات باعث میگردد تا ربط بین آنها و استنتاج سختتر شود. سرشماریهای قدیمی یکی از منابع مهم به علت کمبود منابع در بررسی جغرافیای اجتماعی و تفاوتهای ساختاری میباشد.
10ـ مؤلف در قسمتی از مقاله با بیان جالب یکی از نکاتی که از بررسی دقیق تاریخ محلی آلبانی در آمریکا را به دست آورده توضیح میدهد و از یازده خانه صحبت میکند که در یک منطقه خاص به یک شکل ساخته شده است که قیمت آنها در آن زمان بسیار زیاد بوده است و نشان میدهد که بررسی این خانه ها چگونه میتوان اطلاعات با ارزش تاریخ محلی را هویدا نماید. در ادامه از منابعی مانند مدارک ساختمانی، بیمارستانی، مدارک عتیقه، مدارک ثبت ازدواج، مرگ و میر، مدارک عتیقه به عنوان منابع با ارزش در تاریخ محلی یاد میکند.
7ـ کنستانس از نامههای خصوصی که حاوی مطالب متنوع زیادی میباشد و مشخص عقاید شخصی و طرز فکر مردم در یک دوره میباشد به عنوان منابع قابل اعتنا یاد میکند و روزنامه های محلی که در همان زمان چاپ شدهاند را یکی از منابع با ارزش که فایده اطلاعاتی زیادی دارد معرفی کرده هر چند که محققان را به رعایت احتیاط در استفاده از منابع روزنامهای سفارش میکند. او در اشارهای که متضمن دقت او در تشخیص منابع تاریخ محلی میآورد که شمردن تعداد صندلیهای کلیسا و بررسی اسناد آنها به عنوان منابع مورد توجه قرار گیرد. 8ـ نکتهای که باید در مورد نوشتن تواریخ محلی دقت نمود این است که منابع آن در هر دوره با توجه به تغییرات در ساختارها فرق میکند. قطعاً منابع بررسی تاریخ یک شهر در قرن 19 یا 20 تفاوت زیادی با هم دارد و روند تکنولوژی جدید چهره شهرها را تغییر داده و بر ساختار فکری انسانها گرفته تا برنامه غذایی، تفریحات و... تأثیر زیادی داشته است، جادهها، کانالها، فرودگاهها، بانکها و... از مظاهر تمدن جدید میباشد که تغییر زیادی در ساختار تواریخ محلی داده است. اگر محقق احترام به نوشتن تاریخ محلی یک شهر میکند باید همه این منابع را شناسایی و بررسی کند تا بتواند الگوی تغییرات را در یک دوره ترسیم نماید.
9ـ نکته پایانی که مؤلف در مقاله ذکر کرده در واقع توصیهای به کلیه تاریخ محل کاران آماتور میباشد. وی میآورد تا زمانی یک فرد اقدام به جمعآوری منابع میکند یک مورخ بالقوه هست اما زمانی که اقدام به نوشتن میکند یک مورخ بالفعل میباشد. برای نوشتن مطلب باید چند نکته را به یاد داشته باشد: 1ـ همیشه مطالب نو وجود دارد و باید از یک نقطه اقدام به نوشتن مطالب نمایید. برای این منظور دوره زمانی خود را باید محدود کرده و در همان دوره هر چه میتوانید جستجو نمایید و سپس همان دوره را بنویسید. بررسی کردن دورهای به شما کمک میکند تا به دیدگاه کلی از موضوع رسیده باشید و در نهایت بدانید همیشه باید سؤالاتی برای پاسخ دادن وجود داشته باشد.
+
چهارشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۲ ساعت ۱۷:۲۶
نظر شما