سابقه ی تاریخنگاری محلی در ایران
برخی بر این عقیده اند که آغاز تاریخ نگاری محلی در ایران را باید در دوران اسلامی جستجو نمود. ( روزنتال: 1366، 183-185 و قنوات: 1387، 19) نویسندگانی که درباره ی آغاز تاریخ نگاری در عصر اسلامی، اظهار نظر کرده اند سده ی سوم هجری به بعد را زمان نگارش این گونه کتب دانسته اند. به نظر این نویسندگان، تا پیش از این تاریخ، زمینه های نگارش چنین آثاری در قلمرو اسلام شکل نگرفته بود. آنان چند زمینه و انگیزه را برای نگارش این تاریخ ها برشمرده اند: رشد شهرها، تمایل به تجزیه طلبی ( مصطفی، 1983: 355، 359، 361) به وجود آمدن احساس شهر وطنی و تشویق حکمرانان سلسلهای محلی. ( آژند، 1380: 283 )
علیرغم این تفاسیر باور  این است که سابقه ی تاریخنگاری محلی در ایران به دوران پیش از اسلام یعنی زمان ساسانیان بر می گردد. در باب صحت این ادعا می توان به دو نوشته ی مختصری که از عصر ساسانی به یادگار مانده است، استناد نمود. این دو اثر عبارتند از: شهرستان های ایرانشهر و عجایب سکستان.
شهرستان های ایرانشهر
شهرستان های ایرانشهر ، متن فارسی میانه ی کوچکی است که در پایان دوره ساسانی نوشته شده و در آن نام شهرهای گوناگون ایرانشهر ، ( سرزمین ایرانیان) بازگو شده است. از این گذشته ، این متن به چهره هایی گاه تاریخی و گاه افسانه ای اشاره دارد که شهرهای گوناگون و کانون کارهایشان را پی افکنده اند. شهرستانهای ایرانشهر ، از سه جنبه دارای اهمیت است : نخست آنکه، چون این متن شماری از واﮋگان یگانه و بی مانند ، به ویژه جاینام ها را در خود گنجانیده ، برای کسانی که درباره زبانهای ایرانی میانه به پﮊوهش می پردازند ، پر اهمیت است. دو دیگر آنکه چون در این متن نام ناحیه ها و بخش های گوناگون ایرانشهر بازگو شده و یک فهرست پر نام از جایگاه های جغرافیایی و شهرها به دست داده شده ، برای کسانی که به پﮊوهش درباره تاریخ و جغرافیای اداری ساسانی علاقه دارند ، ارزشمند است. از این گذشته ، شهرستانهای ایرانشهر ، آگاهیهای تاریخی و نام پادشاهان ساسانی را که شهرهای گوناگونی پی افکنده اند ، در خود گنجانیده است. سه دیگر آنکه ، این متن آگاهیهای بسیاری را درباره حماسه ایرانی ، خدای نامگ ( نامه شاهان )به دست  می دهد. این متن تنها منبع مستقل در جغرافیای ساسانی است که در 60 بند به تحریر در آمده است . در این اثر جغرافیایی حدودا 112 شهر در محدوده ایران ساسانی به صورت مشخص با نام بنا نهنده آن و حدود 54 شهر بدون نام مورد اشاره قرار گرفته است.
ساختار متن شهرستان های ایرانشهر
 در شهرستان های ایرانشهر، نمایش کلی ایرانشهر، بر مبنای چهار بخش بزرگ (کوست) په تصویر درآمده است: 1-خراسان 2-خوروران 3-نیمروز 4-آدوربادگان. این آرایش که اصلاحات اداری قباد اول و خسرو اول را باز می نمایاند، از جنبه دیگری هم دارای اهمیت است. هنگامی که به ترتیب کوست ها می نگریم، با یک نمایش ضربدری روبه رو می شویم. ای گونه که برشمردن کوست ها در شهرستان های ایرانشهر، از شمال شرق به سوی جنوب غرب آغاز می گردد و از جنوب شرق به سوی شمال غرب ادامه می یابد. این شیوه بازنمایی کوست ها یک ویژگی همیشگی در متن های فارسی میانه است، و یک شیوه باستانی است، به گونه ای که داریوش بزرگ هخامنشی در سده ششم پیش از میلاد مرزهای شاهنشاهی هخامنشی را به شیوه ای ضربدری یاد کرده است: از شمال شرق به سوی جنوب غرب و از جنوب شرق به سوی شمال غرب. ساختار وزبان شهرستانهای ایرانشهر ، کلیشه ای است . به عبارت دیگر ، ساختاری به شیوه زیر، بر پی هم آیی و بازگویی متن سایه افکنده است:
 شهرستان х را у ساخت.
شهرستان х وх را у ساخت.
شهرستان х را у ساخت.( گزارش کارهای برجسته у)
شهرستانх راу ساخت و z آن را به فرجام رسانید.
شهرستان х راуو شهرستانх را у ساخت.(دریایی: 1388 و یار شاطر و دیگران، 1377: 781)
منابع:
-آژند؛ یعقوب؛ تاریخ و تاریخنگاری در ایران، تهران: نشر گستره، 1380.
-روزنتال، فرانتس؛ تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه ی اسدالله آزاد، چ2، مشهد: آستان قدس، 1366.
-مصطفی، شاکر؛ التاریخ العربی و المورخین، الجزء الاول، الطبعه الثالثه،بیروت: دارالعلم للملایین، 1983م.
-یارشاطر، احسان و دیگران ( پژوهش دانشگاه کیمبریج )؛ تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج3، قسمت 2، تهران: امیرکبیر، 1377.